+- مباحثه، تالار علمی فقاهت (http://mobahathah.ir)
+-- انجمن: بخش فقه (http://mobahathah.ir/forumdisplay.php?fid=5)
+--- انجمن: مباحثات دروس خارج فقه (http://mobahathah.ir/forumdisplay.php?fid=9)
+---- انجمن: فقه استاد شب‌زنده‌دار (http://mobahathah.ir/forumdisplay.php?fid=12)
+---- موضوع: تقسیم موضوعات سه گانه در کلام امام رحمه الله (/showthread.php?tid=1582)
تقسیم موضوعات سه گانه در کلام امام رحمه الله - سید رضا حسنی - 6-آذر-1398
مرحوم امام می فرماید که موضوعات سه قسم است:
1. قسم اول موضوعات تکوینی است که اعتبار در آن دخیل نیست؛ معنا ندارد که در این موضوعات حکم شرع انقلاب در ان موضوع ایجاد کند. اگر شارع شراب را حرام کرد با ترتیب آثار شرعی یا عرفی حلیت، انقلاب در موضوع تکوینی خمر ایجاد نمی شود.
2. قسم دوم موضوعات اعتباری هستند یعنی تمام حیات و وجود آن ها به اعتبار معتبر وابسته است؛ مانند بیع و نکاح و زوجیت که این ها تمام هویت و وجودشان به اعتبار است. در این ها ممکن است ما بگوییم عقلا مانعی نیست که حکم شارع باعث انقلاب در ایجاد شود، چون امر اعتباری است. مثلا بگوییم اگر شارع فرمود فلان نقل و انتقال حرام است، دیگر اصلا صدق بیع نمی کند، این تصویر عقلی دارد. مثل اینکه عقلاء گفته باشند ما تملیک عین بعوض را وقتی بیع می دانیم که شارع آن را حرام ندانسته باشد. این مطلب عقلا قابل تصویر است، لکن انصاف این است که چنین تعلیقی در عرف وجود ندارد.
3. قسم سوم، موضوعی است که حقیقت آن نه تکوینی و نه اعتباری است، بلکه انتزاعی است و به وجود منشأ خود در عالم تکوین وجود دارد. مثلا الان فوقیت برای سقف، اعتبار شده است، از اینکه سقف بالای این زمین قرار گرفته است، خود به خود فوقیت برای او انتزاع می شود. این فوقیت، موجودی است که به وجود منشأ انتزاع خود موجود است و قابل دستکاری نیز نیست، بلکه واقعیتی است که اگر شرایطش محقق شد، محقق می شود.
ایشان می فرمایند بطلان از قبیل قسم سوم است؛ ایشان بطلان را یک أمر انتزاعی می داند که وقتی بر یک چیزی اثر مترتب نشود باطل است، اصلا معنای باطل را این می دانند که «ما لا أثر له»، حال اگر بر چیزی نه عقلا و نه شرعا و نه عقلائا اثر بار نشد، می گوییم انتزاع بطلان می شود، أما اگر اثر باشد به هیچ وجه نمی شود آن را باطل دانست چه اینکه معنای بطلان بی اثر بودن بود. بنابراین در نظر امام رحمه الله بطلان گرچه معنای عرفی است، أما یک معنای انتزاعی عرفی است؛ لذا دائر مدار وجود یا عدم وجود منشأ خود است.
پ ن: امام عناوینی مانند بیع و امثال آن را اعتباری می دانند ولی عنوان بطلان را انتزاعی می دانند و آثاری را نیز بر آن مترتب می کنند. از جمله اینکه حال که عنوان باطل یک مفهوم انتزاعی است پس اگر بر یک معامله ای عرف یا شارع اثری مترتب کند دیگر باطل نیست و نمی توان از آیه ی تجارت برای بطلان آن استفاد هکرد .