+- مباحثه، تالار علمی فقاهت (http://mobahathah.ir)
+-- انجمن: بخش فقه (http://mobahathah.ir/forumdisplay.php?fid=5)
+--- انجمن: مباحثات دروس خارج فقه (http://mobahathah.ir/forumdisplay.php?fid=9)
+---- انجمن: فقه استاد شهیدی (http://mobahathah.ir/forumdisplay.php?fid=14)
+---- موضوع: حکم نماز در کشتی (/showthread.php?tid=1922)
حکم نماز در کشتی - هادی اسکندری - 7-فروردين-1399
حکم نماز در کشتی
صاحب جواهر از ظاهر مبسوط و نهایه و وسیله و مهذب و نهایة الاحکام نقل کرده است که نماز در کشتی اختیاراً جایز است ولو مستلزم فوت بعض شرایط نماز شود. از آن جا نماز در کشتی روایات خاصه‌ای دارد، بحث از آن ، بحث علی حده‌ای است.
روایات مجوزه:
۱. صدوق از جمیل بن دراج چنین نقل کرده است: «وَ قَالَ لَهُ جَمِيلُ بْنُ دَرَّاجٍ تَكُونُ السَّفِينَةُ قَرِيبَةً مِنَ الْجُدِّ فَأَخْرُجُ وَ أُصَلِّي قَالَ صَلِّ فِيهَا أَ مَا تَرْضَى بِصَلَاةِ نُوحٍ[1]». سند صدوق در مشیخه من لا یحضر به روایات منقول از محمد بن حمران و جمیل بن دراج نقل می کند (و ما كان فيه عن محمّد بن حمران؛ و جميل بن درّاج فقد رويته عن أبي- رضي اللّه عنه- عن سعد بن عبد اللّه، عن يعقوب بن يزيد، عن محمّد بن أبي عمير، عن محمّد بن حمران؛ و جميل بن درّاج[2]) شامل این خبر نخواهد بود؛ چرا که با توجه به اینکه این دو (جمیل بن دراج و محمد بن حمران) کتاب مشترکی داشته و در کافی و غیر کافی احادیثی به صورت مشترک از این دو نفر ذکر شده است، تنها مختص به أحادیثی است که صدوق از این دو نفر با هم نقل می کند.
روایت اطلاق داشته و دلالت بر جواز بلکه استحباب نماز در سفینه می کند؛ چه سفینه در حال حرکت باشد و چه در حال توقف.
۲. صدوق در من لایحضر چنین نقل کرده است: «سَأَلَ يُونُسُ بْنُ يَعْقُوبَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الصَّلَاةِ فِي الْفُرَاتِ وَ مَا هُوَ أَصْغَرُ مِنْهُ مِنَ الْأَنْهَارِ فِي السَّفِينَةِ فَقَالَ إِنْ صَلَّيْتَ فَحَسَنٌ وَ إِنْ خَرَجْتَ فَحَسَنٌ وَ سَأَلَهُ عَنِ الصَّلَاةِ فِي السَّفِينَةِ وَ هِيَ تَأْخُذُ شَرْقاً وَ غَرْباً فَقَالَ اسْتَقْبِلِ الْقِبْلَةَ ثُمَّ كَبِّرْ ثُمَّ دُرْ مَعَ السَّفِينَةِ حَيْثُ دَارَتْ بِكَ[3]
سند صدوق به یونس بن یعقوب در مشیخه چنین آمده است: و ما كان فيه عن يونس بن يعقوب فقد رويته عن أبي- رضي اللّه عنه- عن سعد بن عبد اللّه، عن محمّد بن الحسين بن أبي الخطّاب، عن الحكم بن مسكين، عن يونس ابن يعقوب البجل[4].
تنها مشکل این روایت حکم بن مسکین است که فاقد توثیق خاص است؛ لکن از آن‌جا که وی مروی عنه ابن ابی‌عمیر و بزنطی مشمول شهادت شیخ در عده (عرفوا بأنهم لا يروون و لا يرسلون إلا عمن يوثق به[5]) بوده و وثاقت وی ثابت می‌گردد. علاوه بر اینکه حکم بن مسکین از معاریفی است که قدحی در مورد وی وارد نشده است و همین امر موجب اطمینان به وثاقت وی می‌شود.
نتیجه اینکه روایت از حیث سندی تام بوده و مفاد آن نیز تجویز نماز اختیاری در سفینه است.
روایات ناهیه
۱. صحیحه حماد بن عیسی (مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يُسْأَلُ عَنِ الصَّلَاةِ فِي السَّفِينَةِ فَيَقُولُ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَنْ تَخْرُجُوا إِلَى الْجَدَدِ فَاخْرُجُوا وَ إِنْ لَمْ تَقْدِرُوا فَصَلُّوا قِيَاماً وَ إِنْ لَمْ تَسْتَطِيعُوا فَصَلُّوا قُعُوداً وَ تَحَرَّوُا الْقِبْلَةَ.[6])
۲. روایت علی بن ابراهیم (الْحُسَيْنُ بْنُ سَعِيدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْجَوْهَرِيِّ عَنِ ابْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الصَّلَاةِ فِي السَّفِينَةِ قَالَ يُصَلِّي وَ هُوَ جَالِسٌ إِذَا لَمْ يُمْكِنْهُ الْقِيَامُ فِي السَّفِينَةِ وَ لَا يُصَلِّي فِي السَّفِينَةِ وَ هُوَ يَقْدِرُ عَلَى الشَّطِّ وَ قَالَ يُصَلِّي فِي السَّفِينَةِ يُحَوِّلُ وَجْهَهُ إِلَى الْقِبْلَةِ ثُمَّ يُصَلِّي كَيْفَ مَا دَارَتْ[7])
جمع بین روایات
۱. به دلیل صراحت روایات مجوزه‌ی نماز در ردون کشتی، روایات دال بر لزوم خروج و به جا آوردن نماز در خارج از کشتی حمل بر استحباب شوند.
این جمع، عرفی نیست؛ زیرا استحباب خروج از سفینه و نماز در ساحل، با تعابیری چون «أما ترضی بصلاة نوح» یا تعبیر «ان صلیت فحسن و ان خرجت فحسن» ناسازگار است.
۲. تعبیر «فان لم تقدروا فصلوا قیاما فان لم تستطیعوا فصلوا قعودا و تحروا القبلة» قرینه بر آن است که روایات آمره به خروج از سفینه و نماز در ساحل، ناظر به مکلفی است که متمکّن از نماز با رعایت شرائط اختیاریه نباشد.
تعارض و تساقط و رجوع به عمومات
در صورت استقرار تعارض و تساقط طرفین، مقتضای عمومات جواز به جاآوردن نماز در کشتی است البته مشروط به عدم اختلال به شرائط نماز اختیاری[8].
[1] من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج1، ص456.
[2] من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج4، ص430.
[3] من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج1، ص458.
[4] من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج4، ص452.
[5] عدة الأصول، شیخ طوسی، ج1، ص154.
[6] تهذیب الاحکام، شیخ طوسی، ج3، ص170.
[7] تهذیب الاحکام، شیخ طوسی، ج3، ص170.
[8] جلسه ۷۸ خارج فقه صلات، سال تحصیلی ۴۰۰-۹۹