+- مباحثه، تالار علمی فقاهت (http://mobahathah.ir)
+-- انجمن: بخش اصول (http://mobahathah.ir/forumdisplay.php?fid=17)
+--- انجمن: مباحثات دروس خارج اصول (http://mobahathah.ir/forumdisplay.php?fid=20)
+---- انجمن: اصول استاد سیدمحمدجواد شبیری (http://mobahathah.ir/forumdisplay.php?fid=25)
+---- موضوع: تبیین مسلک قرن اکید در تحلیل حقیقت وضع (/showthread.php?tid=3089)
تبیین مسلک قرن اکید در تحلیل حقیقت وضع - مسعود عطار منش - 5-آبان-1402
مرحوم شهید صدر در تحلیل حقیقت وضع می فرماید:
یک سری قوانین تکوینی وجود دارد که انسان به این قوانین آگاهی پیدا کرده و از آن برای وضع الفاظ استفاده کرده است:
1- یکی از قوانین تکوینی مزبور آن است که اگر پدیده ای را مشاهده کنید، تصور آن پدیده در ذهن شما شکل میگیرد؛ به طور مثال وقتی شیر را میبینید تصورش در ذهن شما شکل میگیرد.
2- قانون دوم این است که اگر چیزی شبیه آن معنا باشد، تصور شیء مشابه، منشأ تصور معنای مورد نظر میشود؛ به طور مثال وقتی بجای شیر واقعی، عکس شیر را میبینید به دلیل مشابهت عکس شیر، با شیر واقعی، تصور اولی منشأ تصور دومی میشود.
3- قانون سوم این است که گاهی یک شیء با معنا، ارتباط و اقتران اکید و یک نوع رفاقت صمیمی دارد؛ این اقتران و ارتباط اکید باعث میشود تصور پدیده مرتبط، منشأ تصور پدیدۀ مورد نظر می شود.
در اینجا تذکر این نکته مناسب است که اصل این بحثی که شهید صدر مطرح نموده، الهام گرفته از یک بحث جانورشناسی است که توسط پاولوف مطرح شده است. البته آقای حائری در حاشیه بحثی را مطرح نموده اند که قصد دارند تفاوت بین بحث پاولوف و بحث مرحوم شهید صدر را تبیین کنند[2]؛ اما بر اساس تقریر آقای هاشمی دیدگاه شهید صدر همان دیدگاه پاولوف است. پاولوف یک جانورشناس است که یک آزمایش معروف داشته است. آزمایش مزبور به این شکل است که پاولوف یک سگ داشته و همیشه پیش از این که به این سگ غذا بدهد زنگی را به صدا در میآورده است. او یک مدّت این کار را ادامه میدهد، تا این که روال را تغییر داده و زنگ را به صدا در می آورد اما به سگ غذا نمیدهد. پس از این کار متوجه میشود همان آثار همیشگی دیده شدن غذا توسط حیوان _همچون ترشّح بزاق دهان_ با شنیده شدن صدای زنگ در حیوان نمایان میشود. این آزمایش او را به این نتیجه رساند که با شنیده شدن صدای زنگ، تصویر غذا در ذهن سگ ایجاد میشود و آنچه منشأ تحریک اعصاب سگ شده و بزاق دهانش را جاری میکند صورت غذا در ذهن سگ است. نکته ای که شهید صدر میخواهد مطرح کند همین است که گاهی دو شیء با یکدیگر ارتباط تنگاتنگ دارند و این ارتباط سبب میشود تصور یکی از اینها تصور دیگری را به دنبال داشته باشد همچنانکه ارتباط تنگاتنگی که بین صدای زنگ و غذا در اثر تکرر اقتران این دو ایجاد شده بود، منشأ شد صدای زنگ، آثار دیدن غذا را در سگ نمایان کند. تکرر اقتران صدای زنگ با غذا منشأ ارتباط این دو با یکدیگر شده و باعث میشود شنیدن صدای زنگ تصور غذا را در ذهن سگ ایجاد کند و آثار تصور غذا در سگ ایجاد شود.
فرمایش شهید صدر یا عیناً با این دیدگاه یکی است یا الهام گرفته از آن است که در زبان فارسی از آن به شرطی شدن تعبیر میشود. وقتی دو پدیده با یکدیگر ارتباط تنگاتنگ پیدا میکنند گفته میشود انسان نسبت به این پدیده ها شرطی شده است یعنی با تصور یک پدیده، پدیدۀ دیگر نیز تصور میشود؛ به عبارت دیگر بین این دو پدیده یک قضیۀ شرطیه شکل گرفته است مبنی بر این که «إذا تصورت هذه الفضیة تصورت الأخری». در واقع بر اساس فرمایش مرحوم آقای صدر، بین لفظ و معنا قَرنِ اکید ایجاد میشود به طوری که احساس لفظ، احساس معنا را به دنبال میآورد.
[1] بحوث في علم الأصول، ج1، ص: 81[2] حاشیۀ مباحث الاصول چ1 ق1 ص101
[3] مباحث الاصول چ1 ق1 ص101
درس خارج اصول جلسه 3 مورخ 5مهر1402