28-بهمن-1401, 20:00
برای تبیین دیدگاه استاد احمدی شاهرودی در این زمینه، بيان سه مقدمه ضروری است:
مقدمه اولی: استحقاق عقوبت اخروی عقلا و عقلائا به مناط هتک حرمت مولا و عصیان اوامر و نواهی او می باشد اما در ارتکاب فعل قبیح بعنوان أنه قبيح، استحقاق عقوبت اخروی عقلا و عقلائا نیست و از آنجا که استحقاق عقوبت اخروی مبتنی و معلق بر اعمال مولویت مولاست و لذا مولا می تواند با عدم اعمال مولویت، حکم معلق عقل به استحقاق عقاب را منتفی گرداند.
مقدمه ثانیه: دلیلی نداریم بر اینکه جعل تکلیف و عقاب عقلا بر خداوند لازم است بلکه عده ای از شواهد دلالت دارند بر اینکه جعل تکلیف و عقاب عقلا بر خداوند سبحان واجب نیست و از همین رو گفتیم: جعل تکلیف و عقاب حق مولا بر عباد است نه اینکه حق عباد بر مولا باشد و من المعلوم که مولا می تواند از حق خویش گذشته و به عنوان مثال بگوید: اگر چه عقل حاکم به قبح ظلم است و لکن از آنجا که جعل تکلیف و عقاب حق من است، من از حق خود گذشته و از جعل تکلیف و عقاب بر ارتکاب ظلم صرف نظر می کنم و با توجه به مقدمه اولی روشن می شود که در ارتکاب ظلم، استحقاق عقوبت اخروی نخواهد بود در تقدیری که مولا از جعل تکلیف و عقاب بر ارتکاب ظلم صرف نظر کند چرا که استحقاق عقوبت اخروی به مناط هتک حرمت مولا بوده و معلق بر اعمال مولویت او می باشد و حال آنکه مفروض این است که مولا، اعمال مولویت نکرده و تکلیفی جعل نفرموده تا ارتکاب ظلم مساوق با هتک حرمت و مخالفت با او باشد پس تا به اینجا معلوم شد که مولا می تواند اثباتا بفرماید: من کسی را به جهت ارتکاب ظلم توسط او عقاب نکرده و تکلیفی بر مخالفت با حکم عقل مبنی بر لزوم اجتناب از ظلم جعل نمی کنم و با این بیان، بین حکم عقل به قبح ظلم و جعل تکلیف و عقاب توسط مولا ملازمه ای وجود ندارد.
بله اگر چنانچه عقل، در موردی عقاب را بر خداوند سبحان لازم و ضروری بداند در این تقدیر بر خداوند، جعل عقوبت لازم است و لکن موردی نداریم که عقل، جعل عقاب را بر خداوند لازم و ضروری بداند بلکه نهایتا عقل حاکم به قبح ظلم و لزوم اجتناب از آن است اما حاکم به لزوم جعل عقاب بر ارتکاب ظلم نیست.
مقدمه ثالثه: عدم جعل تکلیف و عقاب توسط مولا مساوق با ترخیص در ارتکاب ظلم نیست تا کسی اشکال کرده و بگوید: ترخيص در مخالفت با حکم عقل مبنی بر لزوم اجتناب از ظلم قبيح است و پر واضح است که مولا با عدم جعل تکلیف و عقاب بر مخالفت با حکم عقل مبنی بر قبح ظلم و لزوم اجتناب از آن، در دائره احکام عقلیه تکلم نکرده و ترخيص در مخالفت با این احکام نداده بلکه تنها مولا در دائره مولویت خود تکلم کرده و از حق خود گذشته و من الواضح که قبيح نیست مولا از حق خود بگذرد و در عین حال که مولا از حق خویش گذشته ولی می گوید: من در ارتکاب ظلم ترخيص نداده بلکه همه را به اطاعت از حکم عقل دعوت می کنم و فاعل ظلم بعيد از من بوده و تارک ظلم قریب به من و محبوب نزد من است و لکن از آنجا که جعل تکلیف و عقاب حق من است من از این حق خود گذشت می کنم؛ فتحصل مما ذکرناه: با توجه به این مقدمات سه گانه بين حکم عقل به قبح یک فعل و جعل تکلیف و عقاب بر ارتکاب آن فعل هیچ گونه ملازمه ای وجود ندارد و البته در پایان، تذکر این نکته نیز ضروری است که این کلام ما غير از آن مطلبی است که از ما گذشت در باب اینکه مولا می تواند در عقاب به حکم عقل مبنی بر استحقاق اکتفاء کرده و تکلیف انشائی جعل نکند.
11 و 12 بهمن 1401
مقدمه اولی: استحقاق عقوبت اخروی عقلا و عقلائا به مناط هتک حرمت مولا و عصیان اوامر و نواهی او می باشد اما در ارتکاب فعل قبیح بعنوان أنه قبيح، استحقاق عقوبت اخروی عقلا و عقلائا نیست و از آنجا که استحقاق عقوبت اخروی مبتنی و معلق بر اعمال مولویت مولاست و لذا مولا می تواند با عدم اعمال مولویت، حکم معلق عقل به استحقاق عقاب را منتفی گرداند.
مقدمه ثانیه: دلیلی نداریم بر اینکه جعل تکلیف و عقاب عقلا بر خداوند لازم است بلکه عده ای از شواهد دلالت دارند بر اینکه جعل تکلیف و عقاب عقلا بر خداوند سبحان واجب نیست و از همین رو گفتیم: جعل تکلیف و عقاب حق مولا بر عباد است نه اینکه حق عباد بر مولا باشد و من المعلوم که مولا می تواند از حق خویش گذشته و به عنوان مثال بگوید: اگر چه عقل حاکم به قبح ظلم است و لکن از آنجا که جعل تکلیف و عقاب حق من است، من از حق خود گذشته و از جعل تکلیف و عقاب بر ارتکاب ظلم صرف نظر می کنم و با توجه به مقدمه اولی روشن می شود که در ارتکاب ظلم، استحقاق عقوبت اخروی نخواهد بود در تقدیری که مولا از جعل تکلیف و عقاب بر ارتکاب ظلم صرف نظر کند چرا که استحقاق عقوبت اخروی به مناط هتک حرمت مولا بوده و معلق بر اعمال مولویت او می باشد و حال آنکه مفروض این است که مولا، اعمال مولویت نکرده و تکلیفی جعل نفرموده تا ارتکاب ظلم مساوق با هتک حرمت و مخالفت با او باشد پس تا به اینجا معلوم شد که مولا می تواند اثباتا بفرماید: من کسی را به جهت ارتکاب ظلم توسط او عقاب نکرده و تکلیفی بر مخالفت با حکم عقل مبنی بر لزوم اجتناب از ظلم جعل نمی کنم و با این بیان، بین حکم عقل به قبح ظلم و جعل تکلیف و عقاب توسط مولا ملازمه ای وجود ندارد.
بله اگر چنانچه عقل، در موردی عقاب را بر خداوند سبحان لازم و ضروری بداند در این تقدیر بر خداوند، جعل عقوبت لازم است و لکن موردی نداریم که عقل، جعل عقاب را بر خداوند لازم و ضروری بداند بلکه نهایتا عقل حاکم به قبح ظلم و لزوم اجتناب از آن است اما حاکم به لزوم جعل عقاب بر ارتکاب ظلم نیست.
مقدمه ثالثه: عدم جعل تکلیف و عقاب توسط مولا مساوق با ترخیص در ارتکاب ظلم نیست تا کسی اشکال کرده و بگوید: ترخيص در مخالفت با حکم عقل مبنی بر لزوم اجتناب از ظلم قبيح است و پر واضح است که مولا با عدم جعل تکلیف و عقاب بر مخالفت با حکم عقل مبنی بر قبح ظلم و لزوم اجتناب از آن، در دائره احکام عقلیه تکلم نکرده و ترخيص در مخالفت با این احکام نداده بلکه تنها مولا در دائره مولویت خود تکلم کرده و از حق خود گذشته و من الواضح که قبيح نیست مولا از حق خود بگذرد و در عین حال که مولا از حق خویش گذشته ولی می گوید: من در ارتکاب ظلم ترخيص نداده بلکه همه را به اطاعت از حکم عقل دعوت می کنم و فاعل ظلم بعيد از من بوده و تارک ظلم قریب به من و محبوب نزد من است و لکن از آنجا که جعل تکلیف و عقاب حق من است من از این حق خود گذشت می کنم؛ فتحصل مما ذکرناه: با توجه به این مقدمات سه گانه بين حکم عقل به قبح یک فعل و جعل تکلیف و عقاب بر ارتکاب آن فعل هیچ گونه ملازمه ای وجود ندارد و البته در پایان، تذکر این نکته نیز ضروری است که این کلام ما غير از آن مطلبی است که از ما گذشت در باب اینکه مولا می تواند در عقاب به حکم عقل مبنی بر استحقاق اکتفاء کرده و تکلیف انشائی جعل نکند.
11 و 12 بهمن 1401
