اطلاقاتی که تقیید بردار نیستند

[مسعود عطار منش]

 مشکل کبروی این است که حضرت تفصیلی بین اینکه قاتل و مقتول مسلمان باشند یا نه هم نداده است پس لازمه‌ی کلام شما این هست که اگر زن مسلمان نباشد و شوهر او مسلمان باشد هم قصاص ثابت است. مشکل ترک استفصال هم تأخیر بیان از وقت حاجت است که هر جوابی از اطلاقات دیگر دادید اینجا هم می آید. اشکال صغروی هم این است که معظم روایات صادره در مقام جعل قانون بوده و قضیه‌ی حقیقیه می باشد و در مواردی هم که روات سؤال کرده اند هرچند قضیه حقیقیه بوده ولی می خواسته اند حکم کلی قضیه را بدانند و مورد سؤال کأنّ یک داعی برای رسیدن به حکم بوده است. پس صغرویا هم بخواهید اطلاقات قصاص را حمل بر قضیه‌ی شخصیه کنید موجبی ندارد.

اولا در مثال مسلمان و غیر مسلمان ممکن است مرحوم خوانساری ادعای انصراف کند به دلیل تناسبات حکم و موضوع و ... و اگر انصراف داشته باشد دیگر اصلا اطلاق و تقییدی در کار نخواهد بود تا به ایشان اشکال شود.
ثانیا این که روات ما می خواستند حکم کلی را بدانند صرف یک ادعاست که نه تنها قابل اثبات نیست بلکه شواهدی بر خلافش هست . همین الآن اگر به افرادی که از روحانیون مسأله شرعی می پرسند توجه کنید به چند دسته تقسیم می شوند و برخی از آنها به دلیل ضعف ادراک یا بی حوصلگی یا ... تنها می خواهد وظیفۀ عملی خود را بداند پس این گونه نیست که سائلین همیشه در مقام سئوال از قوانین کلی شریعت باشند . ان قلت : همین که حضرات معصومین علیهم السلام می دانستند این روایات قرار است برای دیگران نقل شود و باید برای دیگران هم قابل استفاده باشد کافیست برای این که حضرات کلام را بصورت کلی و با تمام قیود القاء کنند . قلت : در پاسخ به این اشکال چند مطلب باید مورد توجه قرار گیرد :
1- وظیفۀ اولیه امام علیه السلام پاسخ به سائل و افهام تکلیف به اوست حال اگر افهام قضیه بصورت قانونی و حقیقیه که ملازم به ذکر تمام قیود است باعث شود سائل به دلیل ضعف قوۀ مدرکه گیج شود و تکلیف خود را نفهمد دلیلی نداریم که حضرت پاسخ را بصورت حقیقیه بفرماید کما این که در بین عرف عام کثیرا مشاهده میشود که اگر مسائل شرعی را با تمام شقوق و حالاتش برای وی بیان کنی از مساله هیچ نمی فهمد .
2- استفاده دیگران از روایات این چنینی متوقف بر این نیست که حضرت کلام را بصورت حقیقیه بیان کنند چون علی ای حال روایتهای غیر حقیقیه هم قدر متیقن هایی دارند ؛ بله استفاده حد اکثری اش به این است که حقیقیه باشد و تمام قیود ذکر شود ولی دلیل نداریم که لازم باشد حتما استفادۀ حد اکثری از تک تک روایاتی که برای تک تک افراد گفته شده است محقق شود .
3- خارجا آنچه در روایات دیده می شود بر خلاف این مطلب است و گاهی حضرات تنها حال سائل را در نظر می گرفتند لذا در هر چایی احتمال دادیم چنین حالتی وجود داشته باشد دیگر نمی توان گفت لزوما به نحو حقیقیه است و ظاهرا هیچ اصل عقلائی بر حقیقیه بودن وجود ندارد ؛ به این روایت توجه کنید : 
فَأَمَّا مَا رَوَاهُ‏ الْحُسَيْنُ بْنُ سَعِيدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَقْضِي صَلَاةَ النَّهَارِ بِاللَّيْلِ فِي السَّفَرِ فَقَالَ لَهُ نَعَمْ قَالَ إِسْمَاعِيلُ بْنُ جَابِرٍ أَقْضِي صَلَاةَ النَّهَارِ بِاللَّيْلِ فِي السَّفَرِ فَقَالَ لَا فَقَالَ إِنَّكَ قُلْتَ نَعَمْ فَقَالَ إِنَّ ذَلِكَ‏ يُطِيقُ‏ وَ أَنْتَ لَا تُطِيقُ.
 در این روایت پاسخ حضرت به افراد بلحاظ خصوصیات شخصی خودشان بوده که یکی طاقت داشته و دیگری نداشته و همین باعث شده حضرت بدون ذکر قید طاقت به این دو نفر چاسخ متناسب با حال خودشان را بدهند .

---

[1] (*)( 780- 781- 782- 783)- التهذيب ج 1 ص 138 و اخرج الأول الصدوق في الفقيه ص 90.