قاعده ی ید، تعریف مدعی و منکر

[سید محسن حائری]

لذا شاید بتوان در تقریب مختار استاد، این گونه گفت که در باب قضا، یک نص شرعی داریم که البینه علی المدعی، از سوی دیگر در ارتکاز و سیره ی عقلاء نیز چنین قاعده ای داریم که از یک طرف مطالبه ی بینه می شود، وقتی با وجود عقلائی بودن قاعده، چنین نصی بیان می شود و در معنای مدعی بیانی ذکر نمی شود، فهمیده می شود که مدعی همان کسی است که به لحاظ سیره و ارتکاز عقلائی از او مطالبه ی بینه و دلیل می شود. و این، همان کسی است که قولش مخالف حجت است (یعنی نمی گوییم که معنای عرفی مدعی و منکر این است، بلکه در سیره، از کسی که قولش مخالف حجت است طلب بینه می شود، حالا شارع فرموده از مدعی مطالبه ی بینه می شود، در این ظرف، فهمیده می شود که مدعی در نظر شارع همان کسی است که قولش مخالف حجت است)

این استدلال (ولو نه برای اثبات این که بگوییم مدعی کسی است که قولش مخالف حجت است، بلکه برای اثبات مختار مرحوم آقای خوئی) از جهتی محل تأمل است:
ظاهر دلیلی که می‌گوید «البینة علی المدعی» این است که مفهوم «مدعی» مفهوم روشنی است اما روشن نیست که بینه به عهده‌ی چه کسی است؟ آیا مدعی باید بینه بیاورد یا منکر؟
اگر قرار باشد بر اساس این که عرفا چه کسی باید بینه بیاورد مدعی تشخیص داده شود، تعبیر «البینة علی المدعی» گنگ و دور گونه خواهد شد. چرا که از طرفی تشخیص مدعی بر این اساس است که چه کسی باید بینه ارائه دهد و از طرفی تشخیص این که چه کسی باید بینه ارائه دهد بر این اساس است که چه کسی مدعی است!
به عبارتی دیگر، طبق نگاه شما، دلیل «البینة علی المدعی» سؤالی را پاسخ نمی‌دهد و کماکان بین مردم نزاع خواهد شد که چه کسی باید بینه ارائه دهد؟ و نمی‌توان با تمسک به این دلیل به چنین نزاعی خاتمه داد.