9-آذر-1400, 23:25
(آخرین تغییر در ارسال: 9-آذر-1400, 23:28 توسط محمود رفاهی فرد.)
چند نمونه به عنوان شواهد عینی برای رای گرایی زراره مطرح شده و تصور شده است که زراره در این موارد، به اتکاء رای و برخلاف روایات عمل کرده است. یکی از این موارد، التزام او به دیرخواندن نماز عصر است. مستند این ادعا، دو گزارش در رجال کشی است:
...عن ابن بكير، قال: دخل زرارة على أبي عبد اللّه عليه السّلام قال: انكم قلتم لنا في الظهر و العصر على ذراع و ذراعين، ثم قلتم أبردوا بها في الصيف، فكيف الابراد بها؟ و فتح ألواحه ليكتب ما يقول، فلم يجبه أبو عبد اللّه عليه السّلام بشىء، فأطبق ألواحه فقال: انما علينا أن نسألكم و أنتم أعلم بما عليكم و خرج و دخل أبو بصير على أبي عبد اللّه عليه السّلام فقال ان زرارة سألني عن شيء فلم أجبه و قد ضقت فاذهب أنت رسولي اليه، فقل صل الظهر في الصيف اذا كان ظلك مثلك و العصر اذا كان ظلك مثليك، و كان زرارة هكذا يصلي في الصيف، و لم أسمع أحدا من أصحابنا يفعل ذلك غيره و غير ابن بكير.
...عن هشام بن سالم، عن محمد بن أبي عمير (عمر؟)، قال: دخلت على أبي عبد اللّه عليه السّلام فقال كيف تركت زرارة؟ قال: تركته لا يصلي العصر حتى تغيب الشمس، قال: فأنت رسولي اليه فقل له فليصل في مواقيت اصحابه فاني قد حرقت، قال: فأبلغته ذلك فقال: أنا و اللّه أعلم أنك لم يكذب عليه و لكني أمرني بشيء فأكره أن أدعه.
پیش از بررسی این دو شاهد، مناسب است به بررسی سخنان یکی از شرق شناسان شهیر معاصر پیرامون این مساله بپردازیم. وی تصور کرده است که مراد از "لا یصلی العصر حتی تغیب الشمس" این است که واقعا زراره نماز عصر را پس از غروب می خوانده و ابوالخطاب را هم موید این نظر تلقی کرده و این مطلب را مربوط به زمان حضرت امیر علیه السلام دانسته است.
اما اولا تعبیر "لا یصلی العصر حتی تغیب الشمس" ظاهرا مبالغه در دیرخواندن نماز عصر است (چرا که زراره وقت (فضیلت؟) نماز عصر را وقتی می دانسته که سایه ی شخص، دوبرابر قامت او شود (چنانکه در گزارش اول نقل شده است) که تبعا فاصله ی زیادی تا ظهر دارد و نزدیک غروب می شود و محتمل نیست که زراره ملتزم به اداء نماز عصر پس از غروب باشد.
ثانیا عملکرد ابوالخطاب مربوط به تاخیر در اداء نماز مغرب بوده است (لا یصلون المغرب حتی یغیب الشفق، اوخر حتی تستبین النجوم) و هیچ ربطی به عملکرد زراره در مورد نماز عصر ندارد.
ثالثا ربط دادن این مطلب به مطلب مربوط به امیر المومنین علیه السلام نیز ناتمام است. مستندی که برای این ادعا ارائه شده، شعری است که ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه (5، 8) بدون ذکر شاعر نقل کرده و در ضمن آن آمده است:
إمام هدى ردت له الشمس جهرة فصلى أداء عصره بعد مغرب
از این که وزن و قافیه ی این شعر با شعر منقول از زراره در کتاب الحیوان جاحظ (7، 72) تطابق دارد، نتیجه گرفته شده که این شعر نیز سروده ی زراره است.
انصاف این است که یافتن شعری از زراره در کتاب الحیوان جاحظ و یافتن شعری با همان وزن و قافیه در شرح ابن ابی الحدید جای تقدیر دارد؛ اما ربط دادن مضمون این بیت که ناظر به قضیه ی رد الشمس در مورد حضرت امیر علیه السلام است به عملکرد زراره در مورد تاخیر در اداء نماز عصر مایه ی شگفتی است و انسان را به یاد مثل معروف ماست و دروازه می اندازد.
به هر حال، چنانکه از مضمون همین دو گزارش مشخص است، ریشه عملکرد زراره در مورد زمان نماز عصر، دستور امام علیه السلام بوده است و نه اعمال رای. گزارش زیر نیز موید این مطلب است که خود امام علیه السلام می خواسته اند اصحاب در وقت نماز در آن دوره، اتفاق نداشته باشند:
مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي هَاشِمٍ الْبَجَلِيِّ عَنْ سَالِمٍ أَبِي خَدِيجَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلَهُ إِنْسَانٌ وَ أَنَا حَاضِرٌ فَقَالَ رُبَّمَا دَخَلْتُ الْمَسْجِدَ وَ بَعْضُ أَصْحَابِنَا يُصَلُّونَ الْعَصْرَ وَ بَعْضُهُمْ يُصَلُّونَ الظُّهْرَ فَقَالَ أَنَا أَمَرْتُهُمْ بِهَذَا لَوْ صَلَّوْا عَلَى وَقْتٍ وَاحِدٍ عُرِفُوا فَأُخِذَ بِرِقَابِهِمْ.
...عن ابن بكير، قال: دخل زرارة على أبي عبد اللّه عليه السّلام قال: انكم قلتم لنا في الظهر و العصر على ذراع و ذراعين، ثم قلتم أبردوا بها في الصيف، فكيف الابراد بها؟ و فتح ألواحه ليكتب ما يقول، فلم يجبه أبو عبد اللّه عليه السّلام بشىء، فأطبق ألواحه فقال: انما علينا أن نسألكم و أنتم أعلم بما عليكم و خرج و دخل أبو بصير على أبي عبد اللّه عليه السّلام فقال ان زرارة سألني عن شيء فلم أجبه و قد ضقت فاذهب أنت رسولي اليه، فقل صل الظهر في الصيف اذا كان ظلك مثلك و العصر اذا كان ظلك مثليك، و كان زرارة هكذا يصلي في الصيف، و لم أسمع أحدا من أصحابنا يفعل ذلك غيره و غير ابن بكير.
...عن هشام بن سالم، عن محمد بن أبي عمير (عمر؟)، قال: دخلت على أبي عبد اللّه عليه السّلام فقال كيف تركت زرارة؟ قال: تركته لا يصلي العصر حتى تغيب الشمس، قال: فأنت رسولي اليه فقل له فليصل في مواقيت اصحابه فاني قد حرقت، قال: فأبلغته ذلك فقال: أنا و اللّه أعلم أنك لم يكذب عليه و لكني أمرني بشيء فأكره أن أدعه.
پیش از بررسی این دو شاهد، مناسب است به بررسی سخنان یکی از شرق شناسان شهیر معاصر پیرامون این مساله بپردازیم. وی تصور کرده است که مراد از "لا یصلی العصر حتی تغیب الشمس" این است که واقعا زراره نماز عصر را پس از غروب می خوانده و ابوالخطاب را هم موید این نظر تلقی کرده و این مطلب را مربوط به زمان حضرت امیر علیه السلام دانسته است.
اما اولا تعبیر "لا یصلی العصر حتی تغیب الشمس" ظاهرا مبالغه در دیرخواندن نماز عصر است (چرا که زراره وقت (فضیلت؟) نماز عصر را وقتی می دانسته که سایه ی شخص، دوبرابر قامت او شود (چنانکه در گزارش اول نقل شده است) که تبعا فاصله ی زیادی تا ظهر دارد و نزدیک غروب می شود و محتمل نیست که زراره ملتزم به اداء نماز عصر پس از غروب باشد.
ثانیا عملکرد ابوالخطاب مربوط به تاخیر در اداء نماز مغرب بوده است (لا یصلون المغرب حتی یغیب الشفق، اوخر حتی تستبین النجوم) و هیچ ربطی به عملکرد زراره در مورد نماز عصر ندارد.
ثالثا ربط دادن این مطلب به مطلب مربوط به امیر المومنین علیه السلام نیز ناتمام است. مستندی که برای این ادعا ارائه شده، شعری است که ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه (5، 8) بدون ذکر شاعر نقل کرده و در ضمن آن آمده است:
إمام هدى ردت له الشمس جهرة فصلى أداء عصره بعد مغرب
از این که وزن و قافیه ی این شعر با شعر منقول از زراره در کتاب الحیوان جاحظ (7، 72) تطابق دارد، نتیجه گرفته شده که این شعر نیز سروده ی زراره است.
انصاف این است که یافتن شعری از زراره در کتاب الحیوان جاحظ و یافتن شعری با همان وزن و قافیه در شرح ابن ابی الحدید جای تقدیر دارد؛ اما ربط دادن مضمون این بیت که ناظر به قضیه ی رد الشمس در مورد حضرت امیر علیه السلام است به عملکرد زراره در مورد تاخیر در اداء نماز عصر مایه ی شگفتی است و انسان را به یاد مثل معروف ماست و دروازه می اندازد.
به هر حال، چنانکه از مضمون همین دو گزارش مشخص است، ریشه عملکرد زراره در مورد زمان نماز عصر، دستور امام علیه السلام بوده است و نه اعمال رای. گزارش زیر نیز موید این مطلب است که خود امام علیه السلام می خواسته اند اصحاب در وقت نماز در آن دوره، اتفاق نداشته باشند:
مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي هَاشِمٍ الْبَجَلِيِّ عَنْ سَالِمٍ أَبِي خَدِيجَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلَهُ إِنْسَانٌ وَ أَنَا حَاضِرٌ فَقَالَ رُبَّمَا دَخَلْتُ الْمَسْجِدَ وَ بَعْضُ أَصْحَابِنَا يُصَلُّونَ الْعَصْرَ وَ بَعْضُهُمْ يُصَلُّونَ الظُّهْرَ فَقَالَ أَنَا أَمَرْتُهُمْ بِهَذَا لَوْ صَلَّوْا عَلَى وَقْتٍ وَاحِدٍ عُرِفُوا فَأُخِذَ بِرِقَابِهِمْ.
