مراد از ضمان در قاعده ما یضمن

[سید حسین منافی]

در توضیح قاعده «ما یضمن لصحیحه یضمن لفاسده و ما لا یضمن» باید دید در فرض صحّت و بطلان معامله، مراد از ضمان چیست؟
در هر یک از این دو حالت، چهار إحتمال بدوی وجود دارد:
1- قبل القبض قبل التلف. 2- قبل القبض بعد التّلف. 3- بعد القبض قبل التلف. 4- بعد القبض بعد التلف.
در مورد صحیح، صورت اولی مراد است، ولی در مورد فاسد، صورت رابعه مراد می باشد.
امّا الصحیح: ضمان به این معناست که در فرض عدم قبض و عدم تلف، بایع باید مبیع را به مشتری دهد و مشتری باید ثمن را به بایع دهد. ولی در هبه موهوب له لازم نیست چیزی را تحویل واهب دهد.
و سه فرض دیگر مراد نیست. امّا احتمال دوم، به این خاطر که بیع منفسخ می شود و مبیع از جیب بایع می رود و لا یقال: انّ الإنسان ضامنٌ لأمواله. أمّا إحتمال سوم: ضمان معنا ندارد؛ زیرا فرض این است که مبیع را به مشتری تحویل داده است. امّا احتمال چهارم: مبیع از جیب مشتری می رود، ولی لا یقال: انّ الانسان ضامنٌ لأمواله.
امّا الفاسد: صورت چهارم مراد است، یعنی مشتری ضامن مثل یا قیمت مبیع است، ولی در هبه ضامن نیست.
و سه فرض دیگر مراد نیست؛ امّا إحتمال اوّل: زیرا فرض این است که معامله باطل است و امّا إحتمال دوم: زیرا لا یقال: انّ الانسان ضامن لامواله. و امّا احتمال سوم، به خاطر اینکه اگر مراد این معنا باشد در هبه نیست باید ضمان وجود داشته باشد.