تخصص و تمحض (تمرکز) در برخی ابواب فقه
گرچه امکان آگاهی بالفعل از یک دوره کامل فقه وجود ندارد، اما تخصصی کار کردن فقه به معنی تجزّی اجتهاد نیست؛ بر این اساس (برای مثال) کسی که مدّعی اجتهاد در معاملات است ولی از اجتهاد در صلات ناتوان است، مجتهد به شمار نمی آید.
اما اگر از مبانی اجتهاد آگاه باشد و بتواند این مبانی را برای مثال در دیات، قضا، سیاسات و معاملات به کار بندد، هرچند فرصت کار کردن در صلات و عبادات را نیافته باشد، او را مجتهد می شماریم. حتی اگر نتواند بالفعل اظهار نظر کند.
از آنجا که در آینده با انبوهی از سوالات و مسائل در ابواب گوناگون فقه مواجه هستیم، توصیه می شود که محققان دانش فقه قسمت خاصی از فقه را انتخاب و به صورت کامل و محققانه کار کنند. این شیوه بهتر از آن است که یک دوره تمام فقه به طور ناقص کار شود.
این وضعیت بر تالیف متن فقهی نیز حاکم است؛ بر این اساس مولّفان فقه بهتر است کتاب یا کتاب هایی از فقه را به طور کامل تالیف کنند، نه تالیف یک دوره فقه کامل به طور ناقص؛ هر چند مولفان به شیوه دوم نیز ماجور و مثابند!
بیان این نکته نیز لازم است که محقق فقه برای آگاهی از برخی مباحث فقهی ناچار است از مباحث ابواب دیگر اطلاع داشته باشد؛ برای مثال کار کردن تخصصی در کتاب قضا نیازمند پرداختن به بعضی مباحث ابواب دیگر فقه است. برای نمونه در بحث دعاوی لازم است برخی قسمتهای کتاب النکاح را ببیند یا برای آگاهی از بعضی ابواب فقه لازم است به قسمت های آخر آن باب که از متفرقات بحث می شود، مراجعه کند.
بنابراین پیام مهم در این بحث این است که لازم است محقق بر برخی از ابواب فقه پس از کسب تخصّص در فقه، تمرکز کند؛ از این رو – چنان که قبلاً بیان شد – ما نه فقط بر تخصص بلکه بر «تمرکز پس از تخصص» نیز تاکید می کنیم!
یکی از شرایط اساسی اجتهاد، داشتن اطلاع اجمالی از مجموعه شریعت و کشف مقاصد کلی و کلان آن است؛ ولی ما نمی گوییم لازمه ی کسب این اطلاع اجمالی، دانستن تمامی ابواب فقه و بررسی تک تک آنهاست.
برای مثال با مراجعه و مطالعه در روایات تیمّم، می توانید به برخی از مقاصد شارع پی برید و متوجه شوید که دأب شارع در تقنین بر «یُسر» است نه «عسر» و می توانید از این مقصد در دیات و قضا استفاده کنید و... .
منبع: ابوالقاسم علیدوست، صراط اندیشه و عمل، (تهران: کانون اندیشه جوان، 1394)، ص125-126.
گرچه امکان آگاهی بالفعل از یک دوره کامل فقه وجود ندارد، اما تخصصی کار کردن فقه به معنی تجزّی اجتهاد نیست؛ بر این اساس (برای مثال) کسی که مدّعی اجتهاد در معاملات است ولی از اجتهاد در صلات ناتوان است، مجتهد به شمار نمی آید.
اما اگر از مبانی اجتهاد آگاه باشد و بتواند این مبانی را برای مثال در دیات، قضا، سیاسات و معاملات به کار بندد، هرچند فرصت کار کردن در صلات و عبادات را نیافته باشد، او را مجتهد می شماریم. حتی اگر نتواند بالفعل اظهار نظر کند.
از آنجا که در آینده با انبوهی از سوالات و مسائل در ابواب گوناگون فقه مواجه هستیم، توصیه می شود که محققان دانش فقه قسمت خاصی از فقه را انتخاب و به صورت کامل و محققانه کار کنند. این شیوه بهتر از آن است که یک دوره تمام فقه به طور ناقص کار شود.
این وضعیت بر تالیف متن فقهی نیز حاکم است؛ بر این اساس مولّفان فقه بهتر است کتاب یا کتاب هایی از فقه را به طور کامل تالیف کنند، نه تالیف یک دوره فقه کامل به طور ناقص؛ هر چند مولفان به شیوه دوم نیز ماجور و مثابند!
بیان این نکته نیز لازم است که محقق فقه برای آگاهی از برخی مباحث فقهی ناچار است از مباحث ابواب دیگر اطلاع داشته باشد؛ برای مثال کار کردن تخصصی در کتاب قضا نیازمند پرداختن به بعضی مباحث ابواب دیگر فقه است. برای نمونه در بحث دعاوی لازم است برخی قسمتهای کتاب النکاح را ببیند یا برای آگاهی از بعضی ابواب فقه لازم است به قسمت های آخر آن باب که از متفرقات بحث می شود، مراجعه کند.
بنابراین پیام مهم در این بحث این است که لازم است محقق بر برخی از ابواب فقه پس از کسب تخصّص در فقه، تمرکز کند؛ از این رو – چنان که قبلاً بیان شد – ما نه فقط بر تخصص بلکه بر «تمرکز پس از تخصص» نیز تاکید می کنیم!
یکی از شرایط اساسی اجتهاد، داشتن اطلاع اجمالی از مجموعه شریعت و کشف مقاصد کلی و کلان آن است؛ ولی ما نمی گوییم لازمه ی کسب این اطلاع اجمالی، دانستن تمامی ابواب فقه و بررسی تک تک آنهاست.
برای مثال با مراجعه و مطالعه در روایات تیمّم، می توانید به برخی از مقاصد شارع پی برید و متوجه شوید که دأب شارع در تقنین بر «یُسر» است نه «عسر» و می توانید از این مقصد در دیات و قضا استفاده کنید و... .
منبع: ابوالقاسم علیدوست، صراط اندیشه و عمل، (تهران: کانون اندیشه جوان، 1394)، ص125-126.
