26-دي-1395, 23:04
95/10/05
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: مطلق مقید /کلی طبیعی /
خلاصه مباحث گذشته:
در جلسه گذشته بشرط لا در کلام منطقیین و همچنین محورهای اصلی بحث در اعتبارات ماهیت بیان شد و متعرض کلام مرحوم خویی در لا بشرط قسمی و اشکال صاحب کفایه و دفع اشکال توسط آقای خویی شدیم و همچنین اشکال مرحوم شهید صدر به آقای خویی نیز بیان شد
[b]کلی طبیعی[/b]
بحث بعدی در اعتبارات ماهیت این است که کلی طبیعی بر کدام از اعتبارات ماهیت منطبق است
مرحوم ملا هادی سبزواری[1] و ظاهر کفایه این است که لا بشرط مقسمی همان کلی طبیعی است اما مرحوم نائینی لا بشرط قسمی را کلی طبیعی دانسته است و مرحوم آقای خویی ماهیت مهمله را کلی طبیعی می‌داند
اما منطقیین لا بشرط مقسمی را کلی طبیعی دانسته‌اند که مراد آنها از لا بشرط مقسمی جامع بین ماهیتی است که هم در خارج موجود است و هم در ذهن یعنی وجود ذهنی نیز نوعی وجود خارجی است و کلی طبیعی جامع بین این دو سنخ از وجود خارجی است یعنی وجودی که در خارج موجود است و وجودی که وجود خارجی آن به وجود ذهنی است لذا وجود خارجی منطبق علیه خارجی دارد بخلاف وجود ذهنی که منطبق علیه آن فقط در ذهن است ودر خارج چیزی موجود نیست
مرحوم نائینی به این کلام اشکال کرده که جامع بین چیزی که وجود خارجی دارد با چیزی که وجود خارجی ندارد قابل انطباق بر خارج نیست در حالی که کلی طبیعی بر خارج منطبق است
اما شهید صدر به این کلام اشکال دارد که این شکل جامع و لو به واسطه یک فرد آن قابل انطباق بر خارج است و اشکال صحیح به این کلام منطقیین این است که لا بشرط مقسمی معقول ثانوی است که جامع بین معقولات اولی می‌باشد و معقول ثانوی نمی‌تواند بر خارج صدق کند علاوه بر اینکه جامع بین وجود خارجی و وجود ذهنی نمی‌تواند یک جامع ذاتی زیرا وجود ذهنی یک عرض نفسانی است و سنخیتی با وجود خارجی ندارد که بتوان بین آنها یک جامع ذاتی تصور کرد و اینکه گفته می‌شود ماهیت در ذهن موجود است مجرد اصطلاح است و حقیقت ماهیت در ذهن موجود نیست
به عبارت دیگر جامع بین حاکی و محکی نمی‌تواند ذاتی باشد زیرا حاکی نسبت به ذهن موضوعیت دارد چون یک وجود ذهنی است اما نسبت به خارج فقط مرآت است و این دو تصور قابل جمع نمی‌باشند
از بیانات بالا معلوم شد که لا بشرط مقسمی نمی‌تواند کلی طبیعی باشد
بدون شک ملحوظ در کلی طبیعی همان ملحوظ لا بشرط قسمی یعنی ذات ماهیت در خارج است
اما آیا کلی طبیعی همان لا بشرط قسمی است یا خیر اگر گفته شود لا بشرط قسمی ذات ماهیت بدون لحاظ قیدی با ماهیت است لا بشرط قسمی می‌تواند کلی طبیعی باشد و مرحوم نائینی لا بشرط قسمی را ذات ماهیت بدون هیچ قیدی می‌داند
اما مرحوم آقای خویی از آنچا که در لا بشرط قسمی سعه و اطلاق را لحاظ کرده است و فرموده لا بشرط قسمی سعه و جری فعلی بر افراد دارد لذا قبول نکرده که کلی طبیعی همان لا بشرط قسمی باشد و اشکال کرده که لا بشرط قسمی به طور فعلی سریان و جری بر افراد دارد و لذا قابل انطباق بر فرد مقید نیست در حالی که کلی طبیعی سریان فعلی ندارد و تنها قابلیت انطباق بر خارج دارد چه ماهیت مطلقه باشد و چه مقیده باشد لذا ایشان ماهیت مهمله کلی طبیعی می‌داند و مراد ایشان از ماهیت مهمله همان لا بشرط قسمی در کلام نائینی است یعنی ذات ماهیت بدون در نظر گرفتن هیچ قیدی بدون اینکه فعلا جری و سریان بر افراد داشته باشد
پس مرحوم آقای خویی چون مرآتیت فعلی را در لا بشرط قسمی تصور فرموده بود قبول نکرد کلی طبیعی لا بشرط قسمی باشد اما به این بیان که لا بشرط قسمی جری فعلی دارد بر افراد نیز اشکال وارد است
اگر مقصود این است که لا بشرط قسمی مانند عام افراد را لحاظ می‌کند که این خلط بین عام و مطلق است و مسلم است که ماهیت لحاظ افراد را نمی‌کند حتی اگر قید سریان و شمول در آن اخذ شده باشد
اگر مقصود این است که اگر حکمی بر لا بشرط قسمی مترتب شود بر تمامی افراد سرایت می‌کند در کلی طبیعی نیز حکم به تمامی افراد سرایت می‌کند زیرا کلی طبیعی صلاحیت انطباق بر تمامی افراد را دارد و همین مقدار برای سریان کافی است
و اگر مقصود این است که در لا بشرط قسمی لحاظ اطلاق شده است اشکال این بیان قبلا گذشت که این لحاظ فقط در معقول ثانوی قابل تصور است و لا بشرط قسمی معقول اولی است و این لحاظ در معقول اولی امکان ندارد
پس حق با مرحوم نائینی است که کلی طبیعی همان لا بشرط قسمی است مگر اینکه کسی بگوید کلی طبیعی همان جامع بین سه معقول اولی است که این بیان هم وجهی ندارد زیرا جامع بین سه معقول نباید تصور مستقل داشته باشد در حالی که کلی طبیعی تصور مستقل دارد
[1] شرح منظومه ج2ص344(انتشارات نشر ناب).
