10-بهمن-1395, 21:27
95/11/10
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: مطلق و مقید/مقدمات حکمت /تنبیهات
خلاصه مباحث گذشته:
در جلسه گذشته بیان شد که مقدمه سوم نمی‌تواند مانع اطلاق شود و حتی در صورت وجود قدر متیقن در مقام تخاطب مقدمات حکمت جاری است و اطلاق ثابت است البته یک مقدمه دیگر ذکر شد که در کلمات مرحوم نائینی آمده است و آن این بود که اطلاق در صورتی ثابت می‌شود که امکان تقیید باشد
تنبیهات مقدمات حکمت
تنبیه اول
از خلال مباحث ذکر شده در مقدمات حکمت مطالبی روشن شد و ذکر آن‌ها خلط‌های موجود در کلمات را روشن می‌کند
مطلب اول: اطلاق یک دلالت تصدیقی است و وجه تصدیقی بودن اطلاق این است که اطلاق ناشی از ملازمه بین ظهور حال متکلم در اینکه او به صدد بیان تمام موارد دخیل در حکم خود است و نفی قید ثبوتا و این ظهور حالی متکلم که یک دال تصدیقی است فقط حکم و حدود آن را ثابت می‌کند و هیچ تصرفی در مدلول تصوری الفاظ ندارد
مطلب دوم: اطلاق حکم را بر ذات طبیعت ثابت می‌کند و در اطلاق افراد لحاظ نمی‌شوند به خلاف عام که ناظر به افراد است وجه این مطلب واضح است زیرا موضوع اطلاق اسم جنس است که دال بر ماهیت مهمله است و به واسطه مقدمات حکمت ثابت می‌شود ثبوتا هیچ قیدی دخل در این موضوع ندارد لذا بعد از نفی قید توسط مقدمات حکمت انطباق ماهیت مهمله بر افراد خود انطباق قهری است
مطلب سوم: اطلاق رفض القیود است نه جمع القیود زیرا اطلاق کشف می‌کند از عدم دخل قید در حکم ثبوتا به واسطه عدم ذکر قید اثباتا و مسلما این کشف عدم دخل قید به واسطه مقدمات حکمت بیش از رفض القیود دلالت نمی‌کند و دال بر اخذ قیود و جمیع حصص در حکم نیست
مطلب چهارم: تقابل اطلاق و تقیید در عالم اثبات تقابل ملکه و عدم است یعنی از عدم ذکر قید استظهار اطلاق می‌شود در مواردی که امکان ذکر قید باشد اما اگر امکان ذکر قید وجود نداشته باشد به هر علتی عدم ذکر قید دال تصدیقی بر عدم دخل آن در حکم نیست و لذا ظهور حالی متکلم بر اینکه در مقام بیان تمام موارد دخیل در حکم است منعقد نمی‌شود اما ثبوتا تقابل بین اطلاق و تقیید سلب و ایجاب یا ضدین لا ثالث است که در صورت استحاله تقیید اطلاق ضروری می‌شود اما این اطلاق کاشف از اطلاق ملاک نیست
مطلب پنجم: اطلاق نفی قید از مدلول تصوری لفظ می‌کند یعنی در طول مشخص شدن مدلول تصوری لفظ اطلاق نفی قید می‌کند لذا اطلاق هیچ نقشی در روشن شدن مدلول تصوری لفظ ندارد و اگر در یک مورد مدلول تصوری لفظ مشخص نشد اطلاق نمی‌تواند جاری باشد
این نکته بسیار مهم است و در بسیاری از مواقع در فقه بر خلاف آن عمل شده است مثل حذف تعلق که گفته شد دال بر شمول و اطلاق است و در مثال «إجتنب عن الکافر» گفته شده تعلق اجتناب به خود کافر که صحیح نیست بلکه مقصود اجتناب از شئون مربوط به کافر است یعنی در واقع متعلق اجتناب کافر بیان نشده است و چون این متعلق حذف شده است کلام دال بر شمول است یعنی از جمیع شئون مربوط به کافر باید اجتناب کرد مثل مصاحبت و نکاح و معامله و اکل و شرب مال کافر و امثال ذلک
اما صحیح این است که اگر متعلق اجتناب روشن نشود نمی‌توان مدلول تصوری کلام را فهمید و اطلاق نمی‌تواند جاری شود نه اینکه به‌وسیله اطلاق متعلق اجتناب روشن شود تا کلام قابل معنا کردن باشد پس در چنین موارد اگر کلام قدر متیقن داشت یا قرائن حالیه و مقالیه مثل تناسب حکم و موضوع در آن وجود داشت به همان موارد اخذ می‌شود و إلا کلام لغو خواهد شد
