اطلاق مقامی و قیاس

[محمود رفاهی فرد]

آقای حکیم و پیش از ایشان آقا ضیاء عراقی مطلبی دارند که وقتی شارع میفرماید دو رکعت نماز مستحبی بخوانید و از بیان خصوصیات آن سکوت میکند عرفا فهمیده میشود که این دو رکعت، از حیث اجزاء و شرایط مانند نماز واجب است. یا مثلا وقتی میفرماید غسل حیض واجب است و از بیان کیفیت آن سکوت می کند فهمیده میشود که این غسل مانند همان غسل جنابت است.بله شارع میتواند فرق بگذارد و مثلا بفرماید نماز مستحبی در حال حرکت نیز جائز است.اما وقتی سکوت میکند عدم تفاوت فهمیده میشود.این فهم مستند به خود الفاظ شارع است و لفظ به همراه سکوت،بیان محسوب می شود. لذا مثلا در باب ارث جد و جده، وقتی روایت بفرماید که جد بمنزله اخ است و از حکم جده سکوت کند فهمیده میشود که جده نیز بمنزله اخت است و با این که هیچ روایتی در مورد جده نداریم شیخ طوسی مستند حکم جده را اخبار معرفی میکند. (در تهذیب که در مقام استیفا بوده اند روایتی در مورد جده نیاورده اند و ارجاعاتی که شیخ به اخبار میدهد ناظر به تهذیب است)
این دلالت،بسته به این که در خود دلیلی که آمده، مقام ذکر تفاوت بوده یا نه، از باب اطلاق مقامی در یک دلیل و یا اطلاق مقامی مجموع ادله است.
فرمایش استاد از سه جهت نیاز به بحث دارد.یکی اصل چنین دلالتی که آیا عرفا فهمیده میشود یا نه دوم آیا عمومات فوقانی برای رد این ملازمه کافی نیست و سوم آیا ادله ی ناهیه عن القیاس( مانند روایت ابان در مورد دیه انگشت) از چنین استظهاراتی ردع نمیکند؟