حمل تعلیلات بر امور ارتکازی

[محمود رفاهی فرد]

وجه این که گفته می شود تعلیل باید از امور ارتکازی باشد چیست؟ ظاهرا این است که تعلیل برای اقناع مخاطب است و اقناع به امر تعبدی غیر ارتکازی صورت نمی گیرد. اما باید دید که دقیقا کجای تعلیل باید ارتکازی باشد؟ مثلا وقتی گفته می شود لا تاکل الرمان لانه حامض، آیا برای عرفی بودن این خطاب، باید حموضت رمان(صغری) ارتکازی باشد یا این که اکل حامض محذور دارد(کبری) باید ارتکازی باشد؟ به نظر می رسد ارتکازی بودن کبرای مقدر کافی است(؟ از افادات دوست گرامی، سید محسن حائری) مثلا گفته می شود استغفار کن چرا که استغفار باعث افزایش روزی میشود. در این مثال، هیچ منعی ندارد که صغرای مصرح کاملا تعلیمی و غیر ارتکازی باشد و همین که کبرای مقدر و مطلوب بودن افزایش روزی ارتکازی است کافی است.
با این توضیح معلوم می شود در موارد تعلیل نباید لزوما به دنبال ارتکازی کردن علت ذکرشده در دلیل باشیم.