سقط جنین

[محمود رفاهی فرد]

اولا تعلیل در روایت، با انما آمده است. بنا بر این که انما دال بر حصر است، علت، حصر کار شخص در زجر از نفس است. گویی امام علیه السلام فرموده اند چون او صرفا دفاع کرده ضامن نیست. چه بسا وجه این حصر، همین باشد که شخص، قصد آسیب به غیر را نداشته، لذا کار او صرفا دفاع بوده و نمی خواسته کسی را مجروح کند. در حالی که در مساله ی سقط، کار مادر، صرفا دفاع از نفس نیست، بلکه قتل نفس دیگر هم هست. فرق است بین جایی که شخص صرفا دفاع می کند و از قضا، دفاعش منجر به کشته شدن کسی می شود با جایی که به انگیزه ی دفاع، کسی را می کشد.
ثانیا فرض کنید در شریعت، واقعا این گونه باشد که اگر کسی، دیگری را مجروح کرد، اگر از باب دفاع بوده دیه ندارد و اگر از باب دفاع نبوده دیه دارد اما اگر دیگری را کشت مطلقا دیه دارد. اگر شریعت ثبوتا این گونه باشد،حال اگر کسی از امام علیه السلام بپرسد من کسی را از باب دفاع مجروح کردم، آیا این تعبیر در جواب عرفی نیست که گفته شود "دیه نداری چون صرفا دفاع کرده ای"؟ یعنی علت ناظر به همین فرض مجروح کردن است. چون مجروح کردن،مقتضی ثبوت دیه است و در این مورد، دیه ثابت نمی شود. در مقامِ تعلیل، اشاره به مانعی می شود که در همین مورد، باعث نفی دیه می شود. خلاصه، اگر مورد روایت، شمول نسبت به قتل نداشته باشد اطلاق تعلیل نسبت به فرض قتل مشکل به نظر می رسد.
ثالثا، این که فرموده اید غیره شامل موت هم می شود، بله روشن است که معنای عبارت "غیر الجرح" شامل موت هم می شود، اما وقتی متکلمی در چنین مقامی تعبیر به جرح او غیره می کند می توان گفت که فهمیده می شود موت منظورش نبوده و الا جای جرح او غیره، موت او غیره می گفت. مقام، مقام ذکر فرد اشد است. حد اقل تردید جدی در شمول می شود.
رابعا آیا دلالت روایت بر جواز تکلیفی روشن است؟ یا صرفا ناظر به نفی ضمان است؟