تحقق وصف اعتباری قبل تحقق موصوف حقیقی

[محمود رفاهی فرد]

فرق بین قاعده ی فراغ و اصاله الصحه، تحقق وصف اعتباری شیء قبل تحقق خود شیء

استاد در مورد فرق بین قاعده ی فراغ و اصاله الصحه، بیان کردند که غیر از فرق عمل نفس و عمل غیر، فرق دیگری نیز وجود دارد و آن عبارت است از این که فراغ تنها نسبت به اعمال گذشته جاری می شود اما صحت نسبت به اعمال آینده نیز جاری می شود. مثلا نسبت به نماز میتی که زید می خواهد بخواند و هنوز نخوانده، حکم به صحت می شود در نتیجه تهیو برای صلاه میت از دیگران ساقط می شود (مثلا فرض کنیم در جایی که اگر نماز زید باطل باشد، لازم است دیگران از الان به سمت میت حرکت کنند تا بتوانند نماز بخوانند)

همچنین ن ک القواعد الفقهیه (تقریر بحوث السید السیستانی) ص182

این مطلب از دو جهت محل تامل است.

اولا جریان صحت نسبت به عمل آینده چه معنایی دارد؟ اگر جریان قاعده به این معنی است که صحت (ظاهری) در عالم اعتبار ایجاد شود اشکال شده که وقتی خود عمل هنوز تکون پیدا نکرده چه طور وصف آن تکون پیدا کند؟  مثلا در مورد ملکیت، معقول نیست که ملکیت زید که هنوز متولد نشده الان ایجاد شود بله می توان این قانون جعل شود که "من حاز ملک" و ما که می دانیم زید در آینده حیازت می کند می فهمیم که او در آینده مالک می شود. البته در ما نحن فیه همین که بدانیم عمل شخص در آینده موصوف به صحت می شود برای ترتب آن ثمره (که مثلا الان حرکت به سمت میت نکنیم) کافی به نظر می رسد.ولی شاید بتوان گفت این در مورد فراغ هم قابل طرح است. یعنی اگر به فرض بدانیم که عملی که در آینده انجام می دهم بعد از فراغ از آن در آن شک میکنم...

(اگر ایجاد وصف اعتباری شیء قبل از تکون شیء ممتنع است اشکال شده که پس باید ایجاد وصف شیء بعد از تکون و انقضاء شیء هم ممتنع باشد پس نمی شود نسب به عمل گذشته هم وصف صحت را ایجاد کرد. در حالی که فراغ اساسا نسبت به عمل گذشته است.

1- ممکن است گفته شود که اوصاف اعتباری لازم نیست که همزمان با وجودِ موصوف، موجود شوند و این از موارد خلط بین امور واقعی و اعتباری است. ولی ممکن است گفته شود ولو این امر، امتناع نداشته باشد ولی ارتکاز عقلائی این است که این اوصاف در ضمن وجود شیء متحقق می شوند در نتیجه نمی شود قبل از تکون خود شیء موجود شوند.

2- ممکن است گفته شود تعبد به ملکیت (مثلا) با اعتبار ملکیت (ایجاد ملکیت در عالم اعتبار) متفاوت است. گرچه برای چیزی که از بین رفته و چیزی که هنوز متکون نشده نمی توان ایجاد ملکیت کرد، اما نسبت به هر دوی اینها می توان متعبد به مالکیت شد.

به هر حال، فرق بین فراغ و صحت در این حد روشن است که موضوع فراغ، شک بعد از فراغ از عمل یا شک نسبت به عملی که گذشته است است اما موضوع صحت، مطلق شک در عمل است و همین، منشا بیان این تفاوت (جریان نسبت به عمل آینده) شده است.