مساله جدید: دوران بین قتل و نجات مومن

[علاوی]

برخی مانند مرحوم تبریزی به جهت فقدان دلیلی معتبر، اصلا حفظ نفس را جز در موارد اجماع واجب نمی دانند

موارد اجماع حفظ نفس کدام هستند؟ بطور مثال در نمونه زیر حفظ نفس جزء موارد اجماع محسوب می شود یا خیر؟

استاد در تاریخ ۲۸\۸\۹۸ فرمودند : ... در تزاحم ملاک اهم ملاک مهم را از بین نمی برد و در نتیجه ملاک موجود در مهم فوت میشود پس در تزاحم ملاک لازم الاستیفایی هست که تامین نمیشود و به همین دلیل مکلف حق ندارد کاری انجام دهد که خود را در ظرف تزاحم قرار دهد برخلاف ورود . مثل اینکه داخل آب سرد شدن باعث عفونت پا شده و شخص برای حفظ جانش مجبور شود پایش را قطع نموده .

فقه پزشکی- قاعده سلطنت بر اعضاء، خارج فقه آیت الله محمدجواد فاضل لنکرانی

جلسه 8  در تاریخ ۰۳ آذر ۱۴۰۰
جلسه 10  در تاریخ ۱۷ آذر ۱۴۰۰
جلسه 12  در تاریخ ۲۲ دی ۱۴۰۰
جلسه 15  در تاریخ ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۱

 کسانی که مبتلای به بیماری صعب العلاج هستند، برای اینکه راحت بشوند و از این مشکلات خلاصی پیدا کنند، آیا می‌توانیم بگوئیم خودکشی روی قاعده لاحرج برای ایشان جایز است؛ یعنی لاحرج حرمت خودکشی را بردارد.
خودکشی، کشتن نفس، یکی از محرمات کبیره است و حرام است، آیا کسی که بقا برایش حرجی است (مثلاً بیماری‌های بسیار سنگینی دارد و برای این‌که از این مرض‌ها رهایی پیدا کند)، بگوئیم «لاحرج» این حرمت خودکشی را بردارد؟
در دنیای امروز مرگ‌هایی که به آن مرگ‌های ترحمی می‌گویند یا به‌مرگ، به وجود آمده که افرادی که مرض‌های لاعلاج دارند و ماندنشان واقعاً‌ برایشان مشقّت دارد موت برایشان ایجاد می‌کنند که حتی امروز صبح در فضای مجازی می‌دیدم یک دستگاهی را در غرب اختیار کردند و به یک شکل خیلی مخصوصی که افرادی که می‌خواهند فوت کنند داخل این دستگاه می‌روند.

ما یک بحث کردیم که حرمة قتل النفس حکمٌ مجعولٌ شرعی، شارع این حکم را جعل کرده، حرمت قتل نفس، حرمت خودکشی. بعد بگوئیم لا حرج می‌گوید اگر در یک جایی بقای یک انسان برای انسان حرجی بود یک انسانی بقاءش حرجی است برای خودش (کاری به دیگران هم نداریم)، بگوئیم اینجا حرمت قتل نفس را قاعده‌ی لا حرج بردارد، یعنی لا حرج اینجا می‌گوید کشتن خودش لیس بحرامٍ، آیا این مطلب درست است یا خیر؟
الآن ترک قتل نفس حرجی بشود، اگر کسی بخواهد خودش را به همین حال رها کند و قتل نفس انجام ندهد حرجی می‌شود! بحث این است که آیا قاعده لا حرج عمومیت دارد؟ همان طوری که وجوب را در واجبات برمی‌دارد،‌حرمت را هم در محرمات برمی‌دارد یا خیر؟ این بحث ماست.
اگر حیات یک کسی برایش حرجی است فرض کنید پول ندارد، مکان ندارد، اگر مریضی سختی هم دارد که قدرت معالجه‌ی خودش را ندارد، بگويیم اینجا حفظ نفس حرجی است، اگر بخواهیم بگويیم حفظ النفس واجب است اما مستلزم حرج است 
باید بحث را به دو قسمت تقسیم کنیم:
1) یکی نسبت به وجوب حفظ النفس که «حفظ النفس واجبٌ»،
2) بعد بگويیم آیا این مقیَّد به حرج هست یا نه؟ مغیای به حرج است یا نه؟ 
قتل نفس حرام است، اگر بقاء النفس مستلزم حرج شد، آیا این حرج می‌تواند این حرمت را بردارد یا نه؟ حفظ النفس تا اندازه‌ای واجب است که مستلزم حرج نباشد، اما اگر مستلزم حرج شد دیگر حفظ النفس جایز نیست

در باب جریان لاحرج و عدم جریان در محرمات، مرحوم خوانساری در جامع المدارک[1] مطلبی دارد که امام خمینی(قدس‌سره) نیز بدان اشاره نموده است و آن این‌که نمی‌توانیم بگوییم لاحرج در محرمات جریان ندارد؛ از طرف دیگر تا صحبت این می‌شود که آیا لاحرج در محرمات جریان دارد ذهن فقها می‌رود که مگر لاحرج می‌تواند زنا را حلال کند؟! اگر ترک زنا برای کسی حرجی شد مگر لاحرج می‌تواند آن را حلال کند؟ اگر تصرف در مال دیگری بدون اذن مالکش حرجی شد یا زنای با محارم یا محرمات کبیره‌ دیگر.

مرحوم خوانساری می‌فرماید: اینها را باید از راه تزاحم مقتضیات حل کنیم، امام خمینی(قدس‌سره) نیز همین نظر را دارند؛ یعنی باید ببینیم آن محرمی که الآن لاحرج می‌خواهد آن محرم را بردارد، آیا از چیزهایی است که شارع راضی به فعل آن هست یا نه؟ خوردن گوشت میته حرام است وقتی حرجی شد ما می‌دانیم شارع راضی است برای اینکه انسان حفظ جان کند یا به حرج نیفتد، الآن یک کسی در بیابانی هست غیر از میته چیزی ندارد، می‌خواهد 20 روز در این بیابان کار کند، اینجا می‌دانیم شارع راضی است به اینکه تو اکل میته کن و اشکالی هم ندارد.

اگر کسی دختری را به عنوان فرزندخوانده به خانه‌اش آورد و تربیتش کرده و بزرگ شده و الآن بالغ شد، بر این شخص نگاه نکردن به او حرجی است، ولی خود حرمة النظر برای نوع مردم کجا حرجی است؟! نگاه نکند، حال اگر کسی گفت: «لاحرج» در محرمات جریان پیدا می‌کند، می‌گوئیم اگر برای تو حرجی است به اندازه‌ای که رفع حرج بشود با این بچه صحبت کن، نگاه کن، ارتباط ظاهری داشته باش. فرزندخوانده که الآن یک کسی که فرزندخوانده به خانه‌اش آورده و بزرگ شده محرم این مرد نیست، آیا او را از خانه بیرون کند که نه عقلایی است و شرع هم اجازه نمی‌دهد، در خانه هم باشد، سر میز غذا می‌آید و می‌نشیند، می‌شود گفت اینجا به مقداری که رفع حرج می‌شود نظر به او جایز است، آن هم نظر من غیر ریبةٍ.

در مسئله زنای با محارم، قتل نفس محترمه، اگر یک کسی ترک زنا برایش حرجی شد نمی‌توانیم بگوئیم لاحرج این را برمی‌دارد مسلم نمی‌تواند. الآن یک زنی هست که می‌خواهد پیش دکتر برود، یک دکتر نزدیکش هست که مرد است، یک دکتری خیلی فاصله دارد باید چند ساعت برود تا پیش طبیب زن برسد، عرفاً برایش حرجی است، مانعی ندارد بیاید پیش دکتر مرد، اینجا «لاحرج» نمی‌آید این محرم را بردارد.

دیدگاه برگزیده
نتیجه و تحقیق در این مطلب این شد که ما از راه تزاحم ملاکی و تزاحم در مقتضیات وارد می‌شویم. ما می‌دانیم مذاق شارع به این است که زنا به هیچ وجه حلال نمی‌شود، مثلاً لو دار الامر بین الزنا و القتل، ممکن است آنجا باز بگوئیم این ملاک قتل قوی‌تر است و بحث اهم و مهم را باید از مذاق شارع به دست آورد 

[1]. جامع المدارك في شرح مختصر النافع، ج‌3، ص: 63‌.

https://fazellankarani.com/persian/lessons/24312
https://fazellankarani.com/persian/lessons/24100
https://fazellankarani.com/persian/lessons/24077
https://fazellankarani.com/persian/lessons/23955