میزان روایاتی که به دست ما نرسیده

[سید محمد صادق رضوی]

صرف نظر از بحث علم اجمالی به نظر می رسد روایات از دست رفته ی شیعه واقعا قابل توجه است.
در بررسی بالا متأسفانه قضاوت تعمیمی نادرستی صورت گرفته و نگاه جامعی نشده است.
شواهد مختلفی نشان می دهند که حجم روایات از دست رفته زیاد هستند:
- در فهارس و اجازات از کتب فراوانی نام برده شده که نام تعدادی از اصحاب این کتب در میان روایات ما، به مقدار انگشت شمار آمده یا اصلا نیامده است. برخی از این افراد کسانی هستند که راوی مباشر از امام معصوم علیه السلام اند و محتمل نیست که این افراد مختلف تمام روایاتشان همان مطالب دیگر روایات بوده باشد.
- برخی کتب که بعدها به دست آمدند یا مشهور نبودند دارای روایات جدید و تازه ای هستند که در کتب اربعه و مشهوره به چشم نمی خورد. همچون اصول ستة عشر، الجعفریات، دعائم الاسلام و ...
برخی روایات این کتب، تنها مستند یک مسأله ی فقهی هستند، مثلا روایتی در کتاب زید نرسی که در مسأله عصیر زبیبی بحث های زیادی را برانگیخته است.
- اصل این مدعا مبهم است و شاید ابهام از مقرر صورت گرفته. اگر منظور این است که هر یک از مصنفین کتب اربعه رحمهم الله اهتمام داشتند که تمام روایات یک باب که دارای مضامین جدید هستند را نقل کنند (که از مثال اخذ فقیه از محاسن چنین برداشت می شود) که حقیقتاً ادّعای غریب و بعیدیست، زیرا لازمه آن این است که هریک از کتب اربعه به تنهایی شامل تمام روایت مهم هر مسأله هستند! و بطلان این ادّعا نیاز به توضیح ندارد.
اما اگر مقصود این است که مجموعا کتب اربعه تمام روایات مهم را ذکر کرده اند، که شاهدی بر این مسأله نیست و شاهدی هم که ذکر کردند مربوط به فرض سابق میشود. اساسا چنین ادّعایی تنها در صورتی امکان پذیر است که ما علم به روایات کتب مفقوده داشته باشیم تا بتوان مقایسه ای کرد! وگرنه چه وجهی دارد که سه کتاب خاص، شامل تمام روایات ذو اثر فقهی باشند!
همچنین موضع خود را نسبت به کتب مشهوره ی دیگر، غیر از کتب اربعه، مشخص نکردند که آنها نیز حاوی روایات فقهی مهم و تأثیر گذاریست و قطعا اگر به دست ما نمی رسیدند ممکن بود در احکامی دچار اشتباه شویم. یعنی آیا این که این کتب به دست ما رسیدند یک انتخاب الهی بوده و خداوند می خواسته آن ها را به دستمان برساند و کتبی را که به درد ما نمی خورد از ما دریغ بدارد؟