اقسام تزاحم

[عرفان عزیزی]

1- تزاحم ملاکی :تزاحم ملاکات در مقام جعل حکم، مثلا در جعل وجوب جمعه نزد مولا تزاحمی بین ملاکات رخ می دهد و مولا نهایتاً بعد از کسر و انکسار ملاکات یک جعل خواهد داشت. این تزاحم ربطی به عبد نداشته و مربوط به مقام ثبوت و جعل حکم است.یا در بحث اجتماع امر و نهی اگر قائل به امتناع شویم، جایی که هم ملاک غصب و هم  ملاک صلوة وجود دارد، این دو ملاک با یکدیگر تزاحم نموده و مولی جعل خود را بر اساس ملاک و غرض اهم صورت می دهد و لذا اطلاق جعل دوم را شامل محل اجتماع نمی‌‌کند.2- تزاحم امتثالی :تزاحم در مقام امتثال که به ملاک فقد قدرت مکلف در اتیان هر دو طرف تزاحم است مانند تزاحم انقاذ غریق با دادن دین داین.3- تزاحم حفظی: تزاحم در مقام اشتباه و گم شدن یک ملاک مولوی در بین اطراف. توضیح مطلب این که اگر یک ظرف نجس بین چند ظرف پاک مشتبه شده باشد، در این جا غرض الزامی شارع که اجتناب از نجس است و با غرض ترخیصی او که ارخاء و اطلاق عنان مکلف است به دلیل گم شدن ظرف نجس، تزاحم پیدا کرده است. لذا تزاحم حفظی به معنی تزاحم دو ملاک نزد شارع در مقام ثبوت و جعل حکم نیست، و نیز تزاحم به دلیل فقد قدرت در مقام امتثال نمی باشد بلکه تزاحم در مقام اشتباه (مشتبه شدن) اغراض شارع نزد مکلف می باشد.