عام و خاص های تحلیلی

[محمود رفاهی فرد]

استاد در جلسه 99/6/23 از مطلبی که در انتهای پیام قبل ذکر شد چنین جواب دادند که وقتی گفته می شود انقضاء عده به اقرب الاجلین است، عرفا در فرضی که وضع حمل اقرب باشد سبب انقضاء عده خود وضع حمل دانسته می شود و اگر ثلاثه اقرب باشد انقضاء عده منتسب به ثلاثه (بعنوانها) می شود و این که جامعی بین این دو تصویر شود و انقضاء عده به آن منسب شود عرفیت ندارد. بنا بر این، خطاب اقرب الاجلین در واقع می گوید عده، دو معیار دارد و هر یک، در فرضی اعتبار دارد. اما خطاب ابعد الاجلین چنین نیست و این گونه نیست که عرفا سبب انقضاء عده خصوص آن اجل متاخر باشد. بلکه تلقی عرف این است که مجموع الامرین سببیت دارد و ابعد الاجلین بمنزله ی جزء اخیر علت تامه است نه این که تمام العله باشد. به خصوص در عده حامل متوفی عنها زوجها که روشن است ابعد الاجلین به جهت این است که دو اجل هر یک به حکمتی باید سپری شود (4 ماه و ده روز به جهت احترام شوهر و وضع حمل به جهت احترام حمل یا ...)
بنا بر این، اشکال به تخصیصی که ابتدا ذکر شد همین است که لازمه ی این تخصیص، عدم تعرض آیه و روایات عدیده به فرض غالب و بلکه تعرض به فرض اقل (و نه حتی مساوی) است.
برای سنجش عرفی بودن فرمایش استاد دام ظله، می توان به این سوال توجه کرد که اگر جای خطاب وضع حمل، خطابی دال بر انقضاء به ثلاثه داشتیم که دیگر محذور تخصیص اکثر یا مساوی پیش نیاید، آیا باز هم عرف این دو خطاب را متنافی نمی دید (یعنی یک خطاب بگوید معیار، مضی ثلاثه است و یک خطاب، بگوید معیار، اقرب الاجلین است)