زراره و اجتهاد

[محمود رفاهی فرد]

شاهد دیگری که برای رای گرایی زراره آورده شده، روایتی است که در آن، زراره پس از مشاهده صحیفۀ الفرائض، آن را به جهت استغرابی که نسبت به مضامینش داشته باطل خوانده است (کافی، 7، 94). از این عملکرد زراره به "رویکرد انتقادی" در مواجهه با نصوص تعبیر شده است.
اما ارتباط این روایت نیز با رای گرایی ناتمام است. زراره به جهت این که مضامین آن صحیفۀ را "خلاف ما الناس علیه" یافته آن را باطل خوانده (در زمانی که انتساب این صحیفه به پیامبر صلی الله علیه و آله برایش روشن نبوده) و پس از این که به تذکر امام علیه السلام انتساب صحیفه برایش روشن شد، آن را پذیرفت و از این که آن را درست نخوانده نیز پشیمان شد.
گذشته از این جهت که این واقعه مربوط به بدو امر زراره بوده (مرآۀ العقول، 23، 145)، باید توجه داشت که شیعیان به طور کلی در ابتدای دوره امامت امام باقر علیه السلام در مسائل فقهی به آرای عامه مراجعه می کرده اند (الکافی، 2، 20) و طبیعی است که در چنین فضایی که هنوز آراء عامه، وجاهت خود را در نظر شیعیان از دست نداده، مخالفت با اجماع عامه برای آن ها موجب استغراب جدی روایت شود (و این هم ربطی به رای گرایی ندارد) و لذا عملکرد زراره در این حدیث را نمی توان شاهدی برای شناخت منهج فقهی او و عملکرد او در زمان فقیه بودنش قرار داد.