5-دي-1400, 23:18
(آخرین تغییر در ارسال: 5-دي-1400, 23:20 توسط حسین بن علی.)
مرحوم امام و مرحوم خویی حرج را موجب بطلان عبادت می دانند؛ یعنی اگر کسی با سختی زیاد، وضو بگیرد یا نماز ایستاده بخواند یا روزه بگیرد؛ عملش باطل است.
استدلال مرحوم امام:
ایشان به روایت سکونی تمسک می کنند: «أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَهْدَى إِلَيَّ وَ إِلَى أُمَّتِي هَدِيَّةً لَمْ يُهْدِهَا إِلَى أَحَدٍ مِنَ الْأُمَمِ كَرَامَةً مِنَ اللَّهِ لَنَا قَالُوا وَ مَا ذَلِكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ الْإِفْطَارُ فِي السَّفَرِ وَ التَّقْصِيرُ فِي الصَّلَاةِ فَمَنْ لَمْ يَفْعَلْ ذَلِكَ فَقَدْ رَدَّ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ هَدِيَّتَه»[1]
ایشان فرموده اند هدیه خدا اختصاص به این دو مورد ندارد، ﴿ما جعل علیکم فی الدین من حرج﴾[2]، نیز هدیه خداوند است. طبق این روایت سکونی هر کسی برخلاف هدیه خدا که حرج را برداشت، متحمل حرج شود، رد هدیه بر خدا کرده است و عملش باطل است.[3]
سند روایت مشتمل بر نوفلی است که به نظر ما به جهت اکثار روایت ابراهیم بن هشام و شهادت شیخ طوسی به عمل به روایات سکونی (غالبا با واسطه نوفلی است) معتبر است.
مناقشه استاد:
هدیه بودن رفع حرج به نظر ما صحیح است؛ اما ممکن است این هدیه، هدیه عزیمتی باشد ولی هدیه رفع حرج، هدیه ترخیصی باشد.
استدلال مرحوم خویی:
دلیل رفع حرج در واجبات موضوع را مقید می کند و در نتیجه مثلا می شود: «من لم یقع فی حرج یصوم فی شهر رمضان»
بنابر این نوبت به بدل آن می رسد و انجام آن واجب امر ندارد
مناقشه استاد:
1. اولا برفرض از موضوع خطاب تکلیف خارج شده باشد، آیا داخل در موضوع خطاب تعیینی به بدل شده است؟ آیا اگر از «من شهد منکم الشهر فلیصمه» خارج شد، داخل در «من کان مریضا أو علی سفر فعدۀ من ایام اخر» شده است؟ از کجا معلوم است؟ احتمال تخییر م یدهیم و برائت از تعیین جاری می شود.
2. اینکه لاحرج قید به موضوع بزند معلوم نیست. ما می گوییم از کجا معلوم که لاحرج باعث شود که قید موضوعی بخورد؟ ما فقط در همین مقدار دلیل داریم که لاحرج منع از ترک و الزام را برمی دارد.
بنابر این دلیل رفع حرج، صرفا الزام را رفع می کند و خطاب امر هنوز هم موجود است و عمل صحیح خواهد بود.
[1] . علل الشرایع، ج 2 ص 382.
[2] سوره حج ، آيه 78.
[3] کتاب البیع، السید روح الله الموسوی الخمینی، ج4، ص434.« ويظهر ذلك بوضوح من موثّقة السكوني، فيظهر من تلك الروايات، عدم جواز ردّ ما يمنّ اللّه تعالى به، و أنّ الحكم الامتناني ثابت ولو مع إقدام المكلّف».
استدلال مرحوم امام:
ایشان به روایت سکونی تمسک می کنند: «أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَهْدَى إِلَيَّ وَ إِلَى أُمَّتِي هَدِيَّةً لَمْ يُهْدِهَا إِلَى أَحَدٍ مِنَ الْأُمَمِ كَرَامَةً مِنَ اللَّهِ لَنَا قَالُوا وَ مَا ذَلِكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ الْإِفْطَارُ فِي السَّفَرِ وَ التَّقْصِيرُ فِي الصَّلَاةِ فَمَنْ لَمْ يَفْعَلْ ذَلِكَ فَقَدْ رَدَّ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ هَدِيَّتَه»[1]
ایشان فرموده اند هدیه خدا اختصاص به این دو مورد ندارد، ﴿ما جعل علیکم فی الدین من حرج﴾[2]، نیز هدیه خداوند است. طبق این روایت سکونی هر کسی برخلاف هدیه خدا که حرج را برداشت، متحمل حرج شود، رد هدیه بر خدا کرده است و عملش باطل است.[3]
سند روایت مشتمل بر نوفلی است که به نظر ما به جهت اکثار روایت ابراهیم بن هشام و شهادت شیخ طوسی به عمل به روایات سکونی (غالبا با واسطه نوفلی است) معتبر است.
مناقشه استاد:
هدیه بودن رفع حرج به نظر ما صحیح است؛ اما ممکن است این هدیه، هدیه عزیمتی باشد ولی هدیه رفع حرج، هدیه ترخیصی باشد.
استدلال مرحوم خویی:
دلیل رفع حرج در واجبات موضوع را مقید می کند و در نتیجه مثلا می شود: «من لم یقع فی حرج یصوم فی شهر رمضان»
بنابر این نوبت به بدل آن می رسد و انجام آن واجب امر ندارد
مناقشه استاد:
1. اولا برفرض از موضوع خطاب تکلیف خارج شده باشد، آیا داخل در موضوع خطاب تعیینی به بدل شده است؟ آیا اگر از «من شهد منکم الشهر فلیصمه» خارج شد، داخل در «من کان مریضا أو علی سفر فعدۀ من ایام اخر» شده است؟ از کجا معلوم است؟ احتمال تخییر م یدهیم و برائت از تعیین جاری می شود.
2. اینکه لاحرج قید به موضوع بزند معلوم نیست. ما می گوییم از کجا معلوم که لاحرج باعث شود که قید موضوعی بخورد؟ ما فقط در همین مقدار دلیل داریم که لاحرج منع از ترک و الزام را برمی دارد.
بنابر این دلیل رفع حرج، صرفا الزام را رفع می کند و خطاب امر هنوز هم موجود است و عمل صحیح خواهد بود.
[1] . علل الشرایع، ج 2 ص 382.
[2] سوره حج ، آيه 78.
[3] کتاب البیع، السید روح الله الموسوی الخمینی، ج4، ص434.« ويظهر ذلك بوضوح من موثّقة السكوني، فيظهر من تلك الروايات، عدم جواز ردّ ما يمنّ اللّه تعالى به، و أنّ الحكم الامتناني ثابت ولو مع إقدام المكلّف».
