امکان تشریع قلبی

[میرزا مرتضی]

استاد در اشکال به فاضل نراقی ،مرحوم امام ، محقق داماد که تشریع قلبی را غیر ممکن می دانند ، فرمودند:«... : تشریع چرا غیر ممکن است؟ این‌که شما می‌‌گویید: "بناء قلبی بگذاریم بر خلاف علم یا حتی بناء قلبی بگذاریم در موارد شک بر یک طرف، ‌این غیر معقول است‌"، این‌ها درست نیست. غلبه قوه واهمه بر قوه عاقله گاهی ممکن نیست. مثل این‌که این ساعت درخت گیلاس است، خب همچون قوه واهمه‌ای در کسی به وجود نمی‌آید. الان شب است، همچون قوه واهمه‌ای در انسان به وجود نمی‌آید تا غلبه پیدا کند بر قوه عاقله. مواردی که غلبه می‌‌شود داد قوه واهمه را بر قوه عاقله و آن در جایی است که حق روشن نیست به روشنی کامل، علم داریم اما جایی وسوسه وجود دارد، این‌جا گاهی انسان می‌‌تواند غلبه بدهد آن وسوسه‌های نفسانیش را بر علم خودش، علم از بین نمی‌رود ولی عقد القلب پیدا نمی‌کند. واقعا شما فکر می‌‌کنید ابوجهل در دلش ایمان داشت به پیامبر؟ بله، می‌‌شناخت پیامبر را، یعرفونه کما یعرفون ابناءهم، و جحدوا بها و استیقنتها انفسهم، اما خضوع نداشت در دلش نسبت به این واقعیت. ما یک عقد القلب انفعالی داریم، انکشاف الواقع لدی القاطع، ‌بله او غیر اختیاری است، اما یک خضوع داریم دربرابر یک واقعیت، بالوجدان انسان گاهی مطلبی را می‌‌داند خضوع قلبی در برابر آن ندارد، اعتراف قلبی نمی‌کند به آن، می‌‌داند دوستش از خودش اعلم است، ولی اعلم بودن او مثل روز بودن الان‌ که نیست، جای وسوسه‌انگیزی هست که انسان تشکیک کند که نه این رفته از چند رفته سؤال کرده یاد گرفته حالا آمده علمش را به رخ ما می‌‌کشد که من اگر می‌‌رفتم مثل این کار می‌‌کردم می‌‌بینید من چقدر از این قوی‌تر بودم. مدام تشکیک پشت تشکیک. »

[میرزا مرتضی]

ایشان در جای دیگر می فرماید :
«
... آقای داماد جواب داده که اصلا نمی‌شود انسان با این‌که می‌‌داند چیزی جزء نماز نیست قصد کند جزء نماز است، مثل این می‌‌ماند که انسان می‌‌داند این دیوار درخت نیست قصد کند که درخت است.
ما عرض کردیم که نخیر، گاهی انسان بر خلاف علمش می‌‌تواند بناء قلبی بگذارد بر یک امری یا در موارد شک بناء قلبی بگذارد در امری در غیر واضحات، در مواردی که می‌‌شود انسان تغلیب کند قوه واهمه را بر قوه عاقله، این‌هایی که یقین ندارند به حقانیت دین‌شان ولی یک سری وساوس، یک سری حرف‌های خرافاتی را مطرح می‌‌کنند بناء قلبی می‌‌گذارند بر این‌که گاو موجود مقدسی است، زندگی خودشان را هم مختل کردند با این بناء قلبی، اسلام همین‌ها را می‌‌گوید ما لهم بذلک من علم ولی عقد القلب دارند، ‌همین تشریع هست.»