نکته علمی: توضیحی ادبی درباره تذکیر و تانیث لفظ خادم

[haqiqi.1410]

              ابی الجارود در روایتی از امام باقر علیه‌السلام نقل کرده است: «أَبَانٌ عَنْ أَبِي الْجَارُودِ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع لَا يَشْتَرِي الرَّجُلُ مَا تَصَدَّقَ بِهِ وَ إِنْ تَصَدَّقَ بِمَسْكَنٍ عَلَى ذِي قَرَابَتِهِ فَإِنْ شَاءَ سَكَنَ مَعَهُمْ وَ إِنْ تَصَدَّقَ بِخَادِمٍ عَلَى ذِي قَرَابَتِهِ خَدَمَتْهُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ. كافي (ط - الإسلامية)، ج‏7، ص: 39»ترجمه روایت به این صورت است:«مرد، نباید آنچه را که صدقه داده است، بخرد. و اگر کسی یک خانه را صدقه به نزدیکانش داد، خودش هم اگر بخواهد می‌تواند در آن خانه سکنی گزیند. و اگر شخصی خادم خودش را صدقه داد، آن خادم می‌تواند به همین شخص متصدّق هم خدمت کند.»

               حکم فقهی روایت محل بحث نیست. یک نکته ادبی در مورد این روایت هست که در این حدیث به کلفتی که مؤنّث باشد به جای خادمة، خادم اطلاق شده است. نکته‌ی ادبی اطلاق مزبور، این است که خادم به معنی کلفت است. اگر زنی، کلفتِ رسمی باشد در مورد او «خادم» به کار می‌رود؛ اما به زنی که کارش کلفتی نیست اما در حال حاضر خدمت می کند، «خادمة» اطلاق می شود. پس در وصف ثابت در مؤنت، تاء تأنیت لازم نیست مانند «حامل» و «حائض». بخلاف وصف غیر ثابت. در لسان العرب ذیل «خادم» همین توضیح وارد شده است: «هذه خادِمُنا، بغير هاء، لوجوبه، و هذه خادِمتُنا غداً. لسان العرب، ج‏12، ص: 167» یعنی خادم بدون تاء در جایی به کار می‌رود که واجب است یعنی لازم است و شغل رسمی زن، خدمت است ولی خادمة در مورد کسی است که مثلا فقط فردا خدمت می‌کند.