22-بهمن-1401, 20:35
یکی از ادله‌ای که برای اثبات بدل حیلوله مورد تمسک علما واقع شده است، قاعدهٔ علی الید است.
عدم ورود این روایات در احادیث اهل بیت
در روایات اهل بیت کلمه علی الید و حدیث علی الید نیامده است. کرارا عرض کرده‌ام که علی الید را منفردا اهل سنت دارند و این حدیث در کلمات اهل سنت آمده است.
سند روایت نزد اهل سنت
اهل سنت در مورد سند علی الید اشکال کرده‌اند و گفته‌اند که سندش تا حسن بصری صحیح است. إنما الکلام در این است که به نحوی خودش شنیده یا برایش نقل کرده‌اند؟ اشکالش در این جهت است و إلا بقیه جهاتش را قبول دارند.
دلالت روایت نزد اهل سنت
یکی از عجایب این است که اهل سنت -که این حدیث را آورده‌اند- در بدل حیلوله به این تمسک نکرده‌اند. چرا؟ چون اصولاً اهل سنت ضمان را در باب تلف، اصلاً با علی الید ثابت نکردند و بدل حیلوله اضعف از تلف است.
آنها علی الید را این جور معنا کردند که فرض کن تسبیحی که را گرفته‌ای، روی دستت است تا پرداخت بکنی، اما اگر تلف شد، دیگر روی دستت نیست که این حدیث بخواهد آن را بگیرد. در واقع آنها علی الید ما اخذت را به عین خارجی زده‌اند.
اگر شیء تلف شود، اهل سنت برای ضمان به «فمن اعتدی علیکم فاعتدوا علیه بمثل ما اعتدی علیه» یا روایتی که عایشه ظرف هوویش را شکست، تمسک کرده‌اند.
دلالت روایت نزد شیعیان
اما علمای متاخر شیعه برای اثبات ضمان و نیز برای بدل حیلوله به حدیث علی الید تمسک کرده‌اند. علمای شیعه روایت را اینطور معنا کردند که طبق این روایت، اگر چیزی روی دستت است، حضرت نفرمودند با تلف تمام میشود، بلکه فرمودند با ادا تمام میشود. اگر تلف بشود، چون ادا نکردی، هنوز روی دستت است؛ لکن چون خود تسبیح نیست بدلش روی دستت است؛ علمای شیعه لذا حدیث علی الید را در باب ضمان آوردند.
دلالت روایت بر اثبات بدل حیلوله
اما در مورد بحث بدل حیلوله، من فکر می‌کنم استدلال به علی الید برای نفی بدل حیلوله اولی باشد، چون می گوید علی الید ما اخذت آن چیزی را که گرفته [را باید ادا کند]. در بدل حیلوله آن چیزی را که گرفته است، مفروض این است که موجود است (انگشتری ته چاه است و آن را می‌بینیم، واضح است که تلف نیست) به چه دلیلی بدلش را بدهد؟ و به چه دلیل اگر بدل داد از او برداشته شد؟ لذا این استدلال خیلی عجیب به نظر می‌رسد.
عدم ورود این روایات در احادیث اهل بیت
در روایات اهل بیت کلمه علی الید و حدیث علی الید نیامده است. کرارا عرض کرده‌ام که علی الید را منفردا اهل سنت دارند و این حدیث در کلمات اهل سنت آمده است.
سند روایت نزد اهل سنت
اهل سنت در مورد سند علی الید اشکال کرده‌اند و گفته‌اند که سندش تا حسن بصری صحیح است. إنما الکلام در این است که به نحوی خودش شنیده یا برایش نقل کرده‌اند؟ اشکالش در این جهت است و إلا بقیه جهاتش را قبول دارند.
دلالت روایت نزد اهل سنت
یکی از عجایب این است که اهل سنت -که این حدیث را آورده‌اند- در بدل حیلوله به این تمسک نکرده‌اند. چرا؟ چون اصولاً اهل سنت ضمان را در باب تلف، اصلاً با علی الید ثابت نکردند و بدل حیلوله اضعف از تلف است.
آنها علی الید را این جور معنا کردند که فرض کن تسبیحی که را گرفته‌ای، روی دستت است تا پرداخت بکنی، اما اگر تلف شد، دیگر روی دستت نیست که این حدیث بخواهد آن را بگیرد. در واقع آنها علی الید ما اخذت را به عین خارجی زده‌اند.
اگر شیء تلف شود، اهل سنت برای ضمان به «فمن اعتدی علیکم فاعتدوا علیه بمثل ما اعتدی علیه» یا روایتی که عایشه ظرف هوویش را شکست، تمسک کرده‌اند.
دلالت روایت نزد شیعیان
اما علمای متاخر شیعه برای اثبات ضمان و نیز برای بدل حیلوله به حدیث علی الید تمسک کرده‌اند. علمای شیعه روایت را اینطور معنا کردند که طبق این روایت، اگر چیزی روی دستت است، حضرت نفرمودند با تلف تمام میشود، بلکه فرمودند با ادا تمام میشود. اگر تلف بشود، چون ادا نکردی، هنوز روی دستت است؛ لکن چون خود تسبیح نیست بدلش روی دستت است؛ علمای شیعه لذا حدیث علی الید را در باب ضمان آوردند.
دلالت روایت بر اثبات بدل حیلوله
اما در مورد بحث بدل حیلوله، من فکر می‌کنم استدلال به علی الید برای نفی بدل حیلوله اولی باشد، چون می گوید علی الید ما اخذت آن چیزی را که گرفته [را باید ادا کند]. در بدل حیلوله آن چیزی را که گرفته است، مفروض این است که موجود است (انگشتری ته چاه است و آن را می‌بینیم، واضح است که تلف نیست) به چه دلیلی بدلش را بدهد؟ و به چه دلیل اگر بدل داد از او برداشته شد؟ لذا این استدلال خیلی عجیب به نظر می‌رسد.
برگرفته از دروس خارج فقه آیت الله سید احمد مددی، مباحث بیع، جلسهٔ ۶۷ ، ۱۲ بهمن ۱۴۰۱.
