وجه جمع بین نهی از روزۀ روز عاشوراء و امر به آن

[محمد خداپرست]

اصولیین در جمع بین نهی از روزه روز عاشوراء و امر به آن توجیهات متفاوتی ارائه داده‌اند، استاد قائینی در بیان وجه جمع بیان زیر را ارائه فرمودند:

بنابر این‌که مستفاد از ادلّه کراهت روزه روز عاشورا باشد، متعلق این کراهت، روزه عاشوراء به همراه قصد روزه عاشوراء است یعنی قصد مکلف در کراهت دخالت دارد. و اگر کسی که آن روز را روزه می‌گیرد، قصد دیگری دارد مثل این‌که چون همه سال را روزه می‌گیرد، امروز را هم روزه می‌گیرد عمل او منهی عنه نیست.

علت اینکه از روزه عاشوراء به قصد روزه عاشوراء نهی شده است؛ دو چیز می‌تواند باشد:

یکی چون این همان کاری است که بنی امیة لعنهم الله انجام می‌دادند و ائمه با نهی از روزه عاشوراء خواسته‌اند مکلفین را از انجام عمل بنی امیه نهی کنند و اینکه کاری که از آن همان چیزی برداشت می‌شود که بنی امیه انجام میدادند را انجام ندهید.

و دیگری از این جهت است که بنی امیه این روز را روزه می‌گرفتند از این جهت که روز عاشوراء است و این روز را عید می‌گرفتند و اموری را در فضلیت این روز جعل کردند تا افراد روزه عاشوراء را به قصد اینکه روز عاشوراء است روزه بگیرند. ائمه علیهم السلام با نهی از روزه در حقیقت می‌فرمایند این فضیلتها همه دروغ است و روزه عاشوراء خصوصیتی نسبت به سایر ایام ندارد مثلا مثل عید غدیر و دحو الارض و ... نیست و اینکه نسبت به این روز این تذکر را ذکر کرده‌اند با توجه به فضای جامعه آن روز است که بر اثر فضاسازی‌های صورت گرفته تصور شده بود روزه این روز به این عنوان، فضیلت خاصی دارد.

پس کسی که روزه عاشوراء را به قصد اینکه روز عاشوراء است، روزه بگیرد روزه او باطل است؛ چون

این روز به این عنوان امر ندارد و عمل او تشریع است و همین برای مفسده در عمل و حرمت آن

کافی است هر چند ممکن است علاوه بر آن هم به جهت دیگری و در ذات آن عمل به این قصد

مفسده وجود داشته باشد.

این بیان موافق با ظاهر ادله‌ای است که در مورد روزۀ روز عاشورا وارد شده‌است، و بلکه همه فقهاء هم این را قبول دارند که روزه عاشوراء به این عنوان که روزه عاشوراء است تشریع محرم است اما اینکه فقهاء گفته‌اند روزه عاشوراء مکروه است از این جهت است فهم آنها از نهی این نبوده است و بعد در راستای توجیه نهی در عین مشروعیت و صحت به کمتر بودن ثواب و ... حمل کرده‌اند.

پس طبق بیان ما روزه عاشوراء اگر به عنوان روزه عاشوراء نباشد صحیح است و اگر به این عنوان باشد صحیح نیست چون روزه این روز به این عنوان امر ندارد.

---

خارج اصول استاد قائنی، ج ۲۰، ۱/۸/۱۴۰۲.

[خیشه]

بحث تشریع که مورد نظر اصولیون و فقها نیست چرا که واضح است تشریع است و حرام. اما این که روز عاشورا روزه بگیرد و قصد روز عاشورا نکند و دیگر روزه گرفتن هیچ کراهتی ندارد به نظر میاید دارای تامل باشد زیرا اولا اگر فرض شود مکلف نمیدانست و روز یازدهم محرم را فکر کرد که دهم است و قصد دهم را کرد باید بگوییم هنوز روزه اش کراهت دارد چرا که با توجه به بیان استاد دام ظله قصد دخالت در کراهت دارد یعنی محل بحث را از امور قصدیه دانست. ثانیا قصد دهم روز محرم را هم نداشته باشد هر چند که تشریع نیست ولی تشبه به بین امیه که همان نکته اول ایشان بود حاصل است. یعنی قصد هم نداشته باشد نکته نهی شارع شاملش میشود دارای کراهت میشود. ثالثا محل بحث از امور قصدیه نیست شما فرض کنید شخصی به نیت اخر شعبان را روزه میگیرد و بعدا معلوم میشود که اول رمضان است آیا چنین شخصی مستحق ثواب روز اخر شعبان است؟ خیر زیرا خطای در تطبیق داشته است.

[مسعود عطار منش]

شاید بشه گفت یکی از وجوه جمع اینه که بگیم روزه دهم عاشورا مستحب هست و ثواب هم داره ولی نگرفتنش بیشتر ثواب داره. به عبارت دیگه روزه اش اقل ثوابا از روزه های دیگه نیست بلکه اقل ثوابا نسبت به ترک روزه هست.
زجر از یکزفعل گاهی به جهت مفسده و مبغوضیته ولی گاهی می تونه به جهت مطلوب تر بودن ترک نسبت فعل باشه. فتامل جیدا.

[علی آمنی]

بحث تشریع که مورد نظر اصولیون و فقها نیست چرا که واضح است تشریع است و حرام. اما این که روز عاشورا روزه بگیرد و قصد روز عاشورا نکند و دیگر روزه گرفتن هیچ کراهتی ندارد به نظر میاید دارای تامل باشد زیرا اولا اگر فرض شود مکلف نمیدانست و روز یازدهم محرم را فکر کرد که دهم است و قصد دهم را کرد باید بگوییم هنوز روزه اش کراهت دارد چرا که با توجه به بیان استاد دام ظله قصد دخالت در کراهت دارد یعنی محل بحث را از امور قصدیه دانست. ثانیا قصد دهم روز محرم را هم نداشته باشد هر چند که تشریع نیست ولی تشبه به بین امیه که همان نکته اول ایشان بود حاصل است. یعنی قصد هم نداشته باشد نکته نهی شارع شاملش میشود دارای کراهت میشود. ثالثا محل بحث از امور قصدیه نیست شما فرض کنید شخصی به نیت اخر شعبان را روزه میگیرد و بعدا معلوم میشود که اول رمضان است آیا چنین شخصی مستحق ثواب روز اخر شعبان است؟ خیر زیرا خطای در تطبیق داشته است.

با عرض ادب و خسته نباشید
جواب اول شما در محل بحث مربوط به بحث تجری می شود که در همه جا می آید و اختصاصی به اینجا ندارد و دخالت قصد و نیت در عبادات قابل انکار نیست.
اما در مورد جواب دوم شما اگر همان طور که فرموده اید قصد موثر نیست  چون روزه گرفتن در این روزه به عنوان سنت بنی امیه و ال مروان علیهم لعائن الله است، و در نظر عرف همان منقصت دارد اما اگر شخص بدون اینکه هیج کس بداند به خاطر اطلاقات استحباب صوم در همه روزها روزه گرفت و در این روز متوجه این سنت بنی امیه نبود آیا روزه اش اشکال دارد. کسانی که می خواهند صحت روزه را رد کنند قائلند که عمومات روزه این روز، برای صحتش کافی است هرچند که ترکش بهتر است و اصطلاحا مستحبین متزاحمین هستند که ترک افضل است.
اما در مقابل این گروه افرادی مانند آیت الله وحید و آقای احمدی شاهرودی روزه در این روز را با توجه به روایات ناهیه که برخی هم خیلی شدید است، قائل به عدم صحت و حرمت روزه این روز هستند. و عمومات روزه در کلمات فقهاء مبنی بر جواز را حمل بر روزه خاص در روایت امام صادق می کنند که مرحوم شیخ عباس هم در مفاتیح کیفیتش را بیان کرده است.
اما جواب سوم هم جوابش از این دو جواب روشن شد که اگر مقصود برداشت عرفی تمسک به سنت بنی امیه است که بدون قصد حاصل است درست است اما اگر مقصود شما عدم دخالت قصد در صحت است، صحیح نیست. چون قصد در عبادت مهم است و به همین دلیل هم قصد قربت مطرح می شود.