10-آبان-1402, 12:35
راه حل مختار برای قسم اول عبادات مکروهه (رتبه های شریعت و احکام شرعی)
یک احتمالی در این جا بیان کنم که یمکن أن یتصور، ممکن است بتوان تصور کرد که شریعت، احکام شرعی، برخی از آن ها رتبه بردار هستند. بعضی از احکام شریعت در رتبه ی اسلامیه ملاحظه می شوند، برخی در رتبه ی ایمانیه ملاحظه شوند؛ یعنی صیام در رتبه ی اسلامیه، امر مطلوبی است؛ چرا؟ به خاطر این که تمام ملاکات صیام را دارد و نسبت به هر نوع ضدیت ایمانی لا بشرط است اما در رتبه ی ایمانیه این جوری نیست. در رتبه ی ایمانیه به ملاحظه ی مقتضیات ایمان، ممکن است یک شیء ای مطلوب الترک باشد یعنی ترکش مطلوب باشد و اساسا در یک رتبه نیستند تا اجتماع مامور به و منهی عنه قرار بگیرد.
یعنی اگر شما خواستی روزه بگیری برتبة الاسلامیه، اشکال ندارد روزه بگیر اما به رتبه ی ایمانی وقتی به رتبه ی ایمانی و مقتضیات ایمانی التفات پیدا کنی که از جمله اقتضائات ایمانی برائت خاصه نه برائت عامه که از لوازم اسلام است، ما دو برائت داریم، یک برائت داریم که از لوازم اسلام است وقتی کسی مسلم می شود برائت از کفار و از مشرکین پیدا می کند این برائت عامه است اما در رتبه ی ایمانی برائتش، برائت خاصه است از مخالف و منافق برائت دارد کما این که یک رتبه ی یقینیه هم این جا هست که در رتبه ی یقینیه از فسقه و فجره برائت پیدا می کند ولو این که مومن باشد که در مورد آن نمی خواهم صحبت کنم.
یعنی اگر ما این سه حلقه را بتوانیم تصور کنیم، حلقه ی اسلامیه، حلقه ی ایمانیه و حلقه ی یقینیه که آن بحث بعدی مان است که نمی خواهیم به آن برسیم، اساسا نهی از صوم عاشورا به رتبه ی ایمانیه است یعنی در رتبه ی ایمانیه، مومنین روزه نمی گیرند اما اگر گرفتند بدون ملاحظه ی مقتضای رتبه ی ایمانیه که مقتضایش برائت و ضدیت با ضد ایمان است چون شما باید با مظاهر ضد ایمان ضد باشی به رتبه ی ایمانیت، خب به رتبه ی اسلامیت است.
اگر بخواهیم در مورد این صحبت کنیم و بگوییم که حقیقتش چیست، این معنی اش این است که جعل طبیعی که سابقا غیر مره در موردش صحبت کردیم، این جعل طبیعی احکام به اختلاف رتبه متفاوت می شود، جعل طبیعی برای مکلف مفروض مسلم و جعل طبیعی برای مفروض مومن، بعدا این ها در رتبه ی امتثال هم هر کدام به جعل طبیعی خودش امتثال خودش را پیدا خواهد کرد و فعلیت خودش، اگر جعل طبیعیه بیاید به ملاحظه ی مکلف مسلم بیاید این کار را انجام دهد، اگر به لحاظ مکلف ایمانی بیاید آن هم حکم خودش را می آورد یعنی حکم فعلی خودش را در مقام امتثال می آورد
با این عرضی که کردم، اشتراک احکام بین مسلم و کافر از بین نمی رود و اشتراک هست اما ممکن است برخی از احکام مختص به مومن شود، بعضی از احکام، دلیل داشته باشیم اشکال ندارد کما این که اگر احکام را مختص به مسلم می دانستیم عقلا اشکال نداشت مثل مسئله ی اختصاص احکام به عالم نیست تا استحاله لازم بیاید و لذا هم از ما قلیلا و از عامه کثیرا یا معتنی به ای قائل به اختصاص احکام به مسلم هستند اگر استحاله ی عقلی داشت که چنین فرمایشی نمی کردند انما الکلام در این که برایش دلیل داریم یا دلیل نداریم.
ما در اختصاص احکام به مسلم و عدم شمولش بر کافر دلیلی نداریم بلکه دلیل بر خلافش داریم یعنی کفار هم مکلف هستند. این آیه ی شریفه که « ما سَلَکُکُم فی سَقرٍ» چی شما را به سمت جهنم برد؟ در مورد کفار است « قالُوا لَم نَکُ مِنَ المُصَلِّین» ما نماز نمی خوانیدیم و « وَ لَم نَکُ نُطعُم المِسکِین» اطعام مسکین نمی کردیم « وَ كُنَّا نَخُوضُ مَعَ الْخَائِضِينَ وَ كُنَّا نُكَذِّبُ بِيَوْمِ الدِّينِ» کسی که یوم الدین را قبول ندارد قطعا کافر است ولی مواخذه می شود به این که چرا نماز نخواندی و چرا زکات ندادی البته ممکن است بگوییم که کفار مکلف به حج نیستند، چون در آیه ی شریفه حج نیامده است.
به دلیل خاص اگر نتوانستیم ثابت کنیم دلیل بر خلافش داشته باشیم، عموم و اطلاق ادله ای نداشته باشیم ولی آن را هم حلش می کنیم چون در آیه ی حج داریم که «وَ لِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلاً» خواستم بگویم در این آیه حج نیست طبق این آیه اشتراط در حج نشود ولی طبق آیه ی دیگری ثابت شود ولی به هر حال احکام اسلامیه را مشترک بین مسلم و کافر می دانیم اما ممکن است ما احکامی داشته باشیم که احکام ایمانیه است، برای مومن ترک صوم عاشورا مطلوب است.
حالا سوال اگر صوم عاشورا را نسبت به احکام ایمانیه اش لا بشرط باشی مطلوب است، اگر به ضد مقتضای ایمانی مقید کردی یعنی گفتی من به خاطر تبرک به یوم عاشور می خواهم بگیرم، این جا ادله می گویند مشروع نیست؛ لذا بما قلنا یظهر الجمع بین الطائفتین من الروایتین در صیام عاشورا، آن دسته ای که به دست می آید که مشروع نیست و آن دسته ای که به دست می آید که ترکش کنید، مشروع نیست اگر به قید تبرک بگیرید، مشروع نیست ما چنین صیامی نداریم صیام یوم عاشورا متبرکا، و اگر به این قصد نگرفتی به رتبه ی اسلامیه گرفتی، این دو دسته را گفتم دسته ی سوم را هم بگذارید، آن دسته ای که صیام عاشورا را مستحب می دانند آن دسته را هم بگذارید، دو دسته ی ناهیه را گفتم، اگر به رتبه اسلامیه گرفتی بدون این که مقید کرده باشی آن هم مستحبٌ و اگر به رتبه ی ایمانیه هستی ترکش کن یعنی مطلوب الترک است. تا بگویم مشروعیت یعنی در رتبه ی اسلامیت رفته است و آن که در مشروعیت دخیل است رتبه ی اسلامیت است به رتبه ی ایمانی اگر گفتیم نگیر، چون اصل شریعت اسلامی است تاثیری ندارد که اگر تو گرفتی مشروع نیست.
(یک بار دیگر بگوید دقت بفرمایید) سه دسته روایت:
دسته ای که می فرمایند که صوم عاشورا صحیح است، ثواب هم دارد.
دسته ی دوم آن که می فرماید که مشرع نیست.
دسته ی سوم این که از آن (صوم یوم عاشور) نهی شده است.
می گوییم دو رتبه داریم:
در مشروعیت رتبه ی اسلامیت را نگاه می کنیم که اگر لا بشرط به مقتضای ضد ایمان باشد مشروع است می شود دسته ی اول که می گویند مستحب است یثاب علیه. اگر مقید کردید به این که تبرکا تیمنا تشابها بالعدوّ، به مقتضای ضد ایمان مشروع نیست و اسلامیت هم ندارد ولی اگر نه، به رتبه ی ایمانی برای مومنین ترک صوم قرار داده شده است، قرار داده شده یعنی چی؟ یعنی اگر بگیری رتبه ی اسلامیت است آن جای خودش است ولی این کار را ترک کن.
این را تامل بفرمایید،
یک احتمالی در این جا بیان کنم که یمکن أن یتصور، ممکن است بتوان تصور کرد که شریعت، احکام شرعی، برخی از آن ها رتبه بردار هستند. بعضی از احکام شریعت در رتبه ی اسلامیه ملاحظه می شوند، برخی در رتبه ی ایمانیه ملاحظه شوند؛ یعنی صیام در رتبه ی اسلامیه، امر مطلوبی است؛ چرا؟ به خاطر این که تمام ملاکات صیام را دارد و نسبت به هر نوع ضدیت ایمانی لا بشرط است اما در رتبه ی ایمانیه این جوری نیست. در رتبه ی ایمانیه به ملاحظه ی مقتضیات ایمان، ممکن است یک شیء ای مطلوب الترک باشد یعنی ترکش مطلوب باشد و اساسا در یک رتبه نیستند تا اجتماع مامور به و منهی عنه قرار بگیرد.
یعنی اگر شما خواستی روزه بگیری برتبة الاسلامیه، اشکال ندارد روزه بگیر اما به رتبه ی ایمانی وقتی به رتبه ی ایمانی و مقتضیات ایمانی التفات پیدا کنی که از جمله اقتضائات ایمانی برائت خاصه نه برائت عامه که از لوازم اسلام است، ما دو برائت داریم، یک برائت داریم که از لوازم اسلام است وقتی کسی مسلم می شود برائت از کفار و از مشرکین پیدا می کند این برائت عامه است اما در رتبه ی ایمانی برائتش، برائت خاصه است از مخالف و منافق برائت دارد کما این که یک رتبه ی یقینیه هم این جا هست که در رتبه ی یقینیه از فسقه و فجره برائت پیدا می کند ولو این که مومن باشد که در مورد آن نمی خواهم صحبت کنم.
یعنی اگر ما این سه حلقه را بتوانیم تصور کنیم، حلقه ی اسلامیه، حلقه ی ایمانیه و حلقه ی یقینیه که آن بحث بعدی مان است که نمی خواهیم به آن برسیم، اساسا نهی از صوم عاشورا به رتبه ی ایمانیه است یعنی در رتبه ی ایمانیه، مومنین روزه نمی گیرند اما اگر گرفتند بدون ملاحظه ی مقتضای رتبه ی ایمانیه که مقتضایش برائت و ضدیت با ضد ایمان است چون شما باید با مظاهر ضد ایمان ضد باشی به رتبه ی ایمانیت، خب به رتبه ی اسلامیت است.
اگر بخواهیم در مورد این صحبت کنیم و بگوییم که حقیقتش چیست، این معنی اش این است که جعل طبیعی که سابقا غیر مره در موردش صحبت کردیم، این جعل طبیعی احکام به اختلاف رتبه متفاوت می شود، جعل طبیعی برای مکلف مفروض مسلم و جعل طبیعی برای مفروض مومن، بعدا این ها در رتبه ی امتثال هم هر کدام به جعل طبیعی خودش امتثال خودش را پیدا خواهد کرد و فعلیت خودش، اگر جعل طبیعیه بیاید به ملاحظه ی مکلف مسلم بیاید این کار را انجام دهد، اگر به لحاظ مکلف ایمانی بیاید آن هم حکم خودش را می آورد یعنی حکم فعلی خودش را در مقام امتثال می آورد
با این عرضی که کردم، اشتراک احکام بین مسلم و کافر از بین نمی رود و اشتراک هست اما ممکن است برخی از احکام مختص به مومن شود، بعضی از احکام، دلیل داشته باشیم اشکال ندارد کما این که اگر احکام را مختص به مسلم می دانستیم عقلا اشکال نداشت مثل مسئله ی اختصاص احکام به عالم نیست تا استحاله لازم بیاید و لذا هم از ما قلیلا و از عامه کثیرا یا معتنی به ای قائل به اختصاص احکام به مسلم هستند اگر استحاله ی عقلی داشت که چنین فرمایشی نمی کردند انما الکلام در این که برایش دلیل داریم یا دلیل نداریم.
ما در اختصاص احکام به مسلم و عدم شمولش بر کافر دلیلی نداریم بلکه دلیل بر خلافش داریم یعنی کفار هم مکلف هستند. این آیه ی شریفه که « ما سَلَکُکُم فی سَقرٍ» چی شما را به سمت جهنم برد؟ در مورد کفار است « قالُوا لَم نَکُ مِنَ المُصَلِّین» ما نماز نمی خوانیدیم و « وَ لَم نَکُ نُطعُم المِسکِین» اطعام مسکین نمی کردیم « وَ كُنَّا نَخُوضُ مَعَ الْخَائِضِينَ وَ كُنَّا نُكَذِّبُ بِيَوْمِ الدِّينِ» کسی که یوم الدین را قبول ندارد قطعا کافر است ولی مواخذه می شود به این که چرا نماز نخواندی و چرا زکات ندادی البته ممکن است بگوییم که کفار مکلف به حج نیستند، چون در آیه ی شریفه حج نیامده است.
به دلیل خاص اگر نتوانستیم ثابت کنیم دلیل بر خلافش داشته باشیم، عموم و اطلاق ادله ای نداشته باشیم ولی آن را هم حلش می کنیم چون در آیه ی حج داریم که «وَ لِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلاً» خواستم بگویم در این آیه حج نیست طبق این آیه اشتراط در حج نشود ولی طبق آیه ی دیگری ثابت شود ولی به هر حال احکام اسلامیه را مشترک بین مسلم و کافر می دانیم اما ممکن است ما احکامی داشته باشیم که احکام ایمانیه است، برای مومن ترک صوم عاشورا مطلوب است.
حالا سوال اگر صوم عاشورا را نسبت به احکام ایمانیه اش لا بشرط باشی مطلوب است، اگر به ضد مقتضای ایمانی مقید کردی یعنی گفتی من به خاطر تبرک به یوم عاشور می خواهم بگیرم، این جا ادله می گویند مشروع نیست؛ لذا بما قلنا یظهر الجمع بین الطائفتین من الروایتین در صیام عاشورا، آن دسته ای که به دست می آید که مشروع نیست و آن دسته ای که به دست می آید که ترکش کنید، مشروع نیست اگر به قید تبرک بگیرید، مشروع نیست ما چنین صیامی نداریم صیام یوم عاشورا متبرکا، و اگر به این قصد نگرفتی به رتبه ی اسلامیه گرفتی، این دو دسته را گفتم دسته ی سوم را هم بگذارید، آن دسته ای که صیام عاشورا را مستحب می دانند آن دسته را هم بگذارید، دو دسته ی ناهیه را گفتم، اگر به رتبه اسلامیه گرفتی بدون این که مقید کرده باشی آن هم مستحبٌ و اگر به رتبه ی ایمانیه هستی ترکش کن یعنی مطلوب الترک است. تا بگویم مشروعیت یعنی در رتبه ی اسلامیت رفته است و آن که در مشروعیت دخیل است رتبه ی اسلامیت است به رتبه ی ایمانی اگر گفتیم نگیر، چون اصل شریعت اسلامی است تاثیری ندارد که اگر تو گرفتی مشروع نیست.
(یک بار دیگر بگوید دقت بفرمایید) سه دسته روایت:
دسته ای که می فرمایند که صوم عاشورا صحیح است، ثواب هم دارد.
دسته ی دوم آن که می فرماید که مشرع نیست.
دسته ی سوم این که از آن (صوم یوم عاشور) نهی شده است.
می گوییم دو رتبه داریم:
در مشروعیت رتبه ی اسلامیت را نگاه می کنیم که اگر لا بشرط به مقتضای ضد ایمان باشد مشروع است می شود دسته ی اول که می گویند مستحب است یثاب علیه. اگر مقید کردید به این که تبرکا تیمنا تشابها بالعدوّ، به مقتضای ضد ایمان مشروع نیست و اسلامیت هم ندارد ولی اگر نه، به رتبه ی ایمانی برای مومنین ترک صوم قرار داده شده است، قرار داده شده یعنی چی؟ یعنی اگر بگیری رتبه ی اسلامیت است آن جای خودش است ولی این کار را ترک کن.
این را تامل بفرمایید،
