برخی مانند مرحوم نائینی فقه الرضا را متعلق به احمد بن محمد بن عیسی اشعری می دانند ولی استاد با توجه به سه نکته این استناد را قبول ندارند.
نکته اول: أحمد بن محمد بن عیسی، راوی و فقیه بزرگی است و از اشهر روات امامیه است و این جمله معروف است که وقتی به ایشان می رسند می گویند: شیخ القمیین و وجههم و فقیههم غیر مدافع. حال اگر ایشان چنین کتابی داشت که من أوله إلی آخره برای او بود و بخشی از آن هم روایات مستقیم امام رضا بود که خودش املاء کرده بود، چطور نجاشی و شیخ طوسی که پس از ایشان هستند، به چنین کتابی نپرداخته اند و اهمیت آن را ذکر نکرده اند؟
ابن بابویه قمی هم مرد بزرگی است اما جایگاه احمد بن محمد بن عیسی را ندارد چون ابن بابویه قمی، فقیه غیبت صغری است که إملاء مستقیم از امام ندارد و نهایتا مکاتبه دارد. اما احمد بن محمد بن عیسی مستقیما از امام إملاء داشته و اگر واقعا این کتاب برای احمد بن محمد بن عیسی بود، فقهای بعدی تا زمان علامه مجلسی، باید به این کتاب می پرداخته اند.
نکته دوم: مرحوم نائینی عباراتی مثل عن أبی را إملاء احمد بن محمد بن عیسی از امام رضا علیه السلام دانست. اما از کجا می گویید که احمد بن محمد بن عیسی روایت مستقیم از امام رضا علیه السلام داشته است در حالیکه ما حتی یک روایت مستقیم احمد بن محمد بن عیسی از امام را پیدا نکردیم؟ از کجا و بر اساس کدام قرینه می گویید که او خدمت امام رضا رسیده و از ایشان سؤالات فقهی پرسیده است؟
نکته سوم: در مورد آن مطلب هم که نائینی فرمود علماء دیگر روایاتی از این کتاب مانند روایت فضل شعبان را از احمد بن محمد بن عیسی نقل کرده اند، پاسخ ما این است که این شاهد، دلالت ندارد که کل این کتاب برای احمد بن محمد بن عیسی بوده است. کسی که نویسنده این کتاب بوده، اگر کتاب احمد بن محمد بن عیسی را در دست داشته، می توانسته که این مطالب احمد بن محمد بن عیسی را در کتاب خودش بیاورد. احمد بن عیسی از فقهاء قم بوده و ابن بابویه قمی که طبیعتا فتاوای او را داشته، می توانسته بخشی از آراء احمد بن محمد بن عیسی را نقل کند. اما این اشکال به ما که قائل هستیم این کتاب برای ابن بابویه هست، وارد نیست چون عکس این مطلب که احمد بن محمد بن عیسی، آراء ابن بابویه قمی را در کتاب خودش نقل کند، درست نیست چون ابن بابویه مدت ها پس از وی می آید. (درس خارج فقه جلسه 59، 19 دی ماه1402)
نکته اول: أحمد بن محمد بن عیسی، راوی و فقیه بزرگی است و از اشهر روات امامیه است و این جمله معروف است که وقتی به ایشان می رسند می گویند: شیخ القمیین و وجههم و فقیههم غیر مدافع. حال اگر ایشان چنین کتابی داشت که من أوله إلی آخره برای او بود و بخشی از آن هم روایات مستقیم امام رضا بود که خودش املاء کرده بود، چطور نجاشی و شیخ طوسی که پس از ایشان هستند، به چنین کتابی نپرداخته اند و اهمیت آن را ذکر نکرده اند؟
ابن بابویه قمی هم مرد بزرگی است اما جایگاه احمد بن محمد بن عیسی را ندارد چون ابن بابویه قمی، فقیه غیبت صغری است که إملاء مستقیم از امام ندارد و نهایتا مکاتبه دارد. اما احمد بن محمد بن عیسی مستقیما از امام إملاء داشته و اگر واقعا این کتاب برای احمد بن محمد بن عیسی بود، فقهای بعدی تا زمان علامه مجلسی، باید به این کتاب می پرداخته اند.
نکته دوم: مرحوم نائینی عباراتی مثل عن أبی را إملاء احمد بن محمد بن عیسی از امام رضا علیه السلام دانست. اما از کجا می گویید که احمد بن محمد بن عیسی روایت مستقیم از امام رضا علیه السلام داشته است در حالیکه ما حتی یک روایت مستقیم احمد بن محمد بن عیسی از امام را پیدا نکردیم؟ از کجا و بر اساس کدام قرینه می گویید که او خدمت امام رضا رسیده و از ایشان سؤالات فقهی پرسیده است؟
نکته سوم: در مورد آن مطلب هم که نائینی فرمود علماء دیگر روایاتی از این کتاب مانند روایت فضل شعبان را از احمد بن محمد بن عیسی نقل کرده اند، پاسخ ما این است که این شاهد، دلالت ندارد که کل این کتاب برای احمد بن محمد بن عیسی بوده است. کسی که نویسنده این کتاب بوده، اگر کتاب احمد بن محمد بن عیسی را در دست داشته، می توانسته که این مطالب احمد بن محمد بن عیسی را در کتاب خودش بیاورد. احمد بن عیسی از فقهاء قم بوده و ابن بابویه قمی که طبیعتا فتاوای او را داشته، می توانسته بخشی از آراء احمد بن محمد بن عیسی را نقل کند. اما این اشکال به ما که قائل هستیم این کتاب برای ابن بابویه هست، وارد نیست چون عکس این مطلب که احمد بن محمد بن عیسی، آراء ابن بابویه قمی را در کتاب خودش نقل کند، درست نیست چون ابن بابویه مدت ها پس از وی می آید. (درس خارج فقه جلسه 59، 19 دی ماه1402)
