25-ارديبهشت-1403, 20:19
بعضی در مطلق موضوعات خارجیه قائل به انسداد شدند با اینکه در احکام قائل به انفتاح هستند و به خبر ثقه و خبر موثوق به عمل می‌کنند و می‌گویند این مقدار به معظم فقه وافی است اما در مورد موضوعات گفتند باب علم و علمی منسد است. موضوعات کثیره‌ای داریم که در آنها احکام شرعیه مترتب شده و باب علم و علمی در آن موضوعات غالبا مسدود است. حکم روی فقیر رفته و فرموده انما الصدقات للفقراء یا فرمود طلاق باید عند العدلین باشد و نماز باید خلف العدل باشد و تشخیص فقیر و عادل قابل احراز نیست. همچنین حکم روی سید و هاشمی رفته و یقین پیدا نمی‌شود که فلانی سید است. اینها همه مظنون هستند. یا در باب صوم که ضرری آن واجب نیست و در باب وضو و غسل که ضرری آن واجب نیست بلکه شاید حرام شود، علم به ضرری بودن آن قبل از عمل ممکن نیست و چه بسا بعد از عمل مشخص می‌شود.
از سوی دیگر، شارع مقدس در آن موضوعات دارای اغراض است و اگر بنا شود در این موضوعات اصل عدم و برائت جاری کنیم، به مخالفت منجر می‌شود مثل جریان اصول نافیه در احکام و در نهایت به مخالفت شریعت منتهی می‌شود و شارع راضی نیست این همه احکام مخالفت شود.
البته در مورد احتیاط، میان مرحوم شیخ و مرحوم آخوند اختلاف است. ظاهرا مرحوم آخوند این انسداد را در جایی قائل شده که احتیاط ممکن نیست مثل موارد دوران امر بین وجوب و حرمت مثل باب ضرر. مرحوم مشکینی می‌گوید مرحوم آخوند بعد از تالیف کفایه، اصول را تدریس کرده و هنگام تدریس، غیر از مثال ضرر، مثال دیگری نیز بیان کرد و فرمود در وقتی که ضیق وقت شده مثلا یک لباس دارد و نمی‌داند ماکول اللحم است یا غیر آن و امکان احتیاط نیست که دوبار نماز بخواند. ظاهرا مرحوم آخوند این را قبول دارد که اگر احتیاط ممکن نبوده پس اجتزاء به ظن جایز است یا کشف می‌کنیم که شارع ظن را در این موارد حجت قرار داده.
اما مرحوم شیخ انصاری از این اوسع فرموده و آن را به دوران امر بین محذورین در اینجا منحصر نکرده ولی در همه موضوعات نیز قائل نیست. فرموده در برخی موضوعات باب علم و علمی مسدود است مثل باب ضرر و نسب و عدالت و اشباه اینها. ظاهرا در یک جا مرحوم شیخ در مطلق موضوعات چنین چیزی را گفته.
به هر حال ادعا این است که در مطلق الموضوعات یا کثیر از آنها، باب علم و علمی منسد است.
استاد
اما به نظر می‌رسد در موضوعات انسداد وجود ندارد. قبل از تحلیل مساله به صورت میدانی و وجدانی می‌گوییم نسبت به موضوعات شرعیه احساس انسداد نداریم. بالاخره فرموده زکات را به فقیر بدهید، گرچه باب علم به همه فقراء بسته است ولی فقیر جامع کافی است و باب علم و علمی به یک فقیر بسته نیست. فرموده خلف عادل نماز بخوان و کثیری از مردم پشت سر عادل نماز می‌خوانند و به آن علم دارند و از عدالت واقعی او خبر می‌دهند. بالوجدان در این موضوعات که در شریعت آمده و مورد ابتلاء است، به ظن عمل نمی‌کنیم و احساس انسداد نداریم. البته بعضی خیلی اهل ابداع احتمال هستند و دیر باور هستند ولی در حق عموم مردم، انسداد محقق نیست.
بحث در این است که ما در مورد احکام، انفتاحی هستند ولی آیا در موضوعات، انسداد صحیح است یا نه؟ به نظر ما چنین نیست و تحلیل مساله آن است که حتی اگر کسی علم را قبول نکند می‌گوییم در موضوعات معمولا طریق علمی مفتوح است. حتی بعضی افراد با اینکه دیر باور هستند ولی به گفته دیگران اعتماد می‌کنند و ترتیب اثر می‌دهند. دلیل حجیت این، سیره عقلاء و خطابات شرعیه است که طریقیت آنها را امضا کردند.
مثل باب خوف که طریق عقلائی است و مرحوم آخوند و مرحوم شیخ انصاری فرمودند راه علم به ضرر بسته است، می‌گوییم اما راه علمی باز است یعنی خوف طریق به ضرر است و اگر حرجی نشود، می‌توان به آن اکتفاء کرد. خوف عطش و خوف هلاکت در روایات نیز مطرح است.
همچنین برای عدالت، روایات فرمودند حسن ظاهر کافی است و اگر کسی نماز می‌خواند و در جمع مومنان حاضر می‌شود، عدالت احراز می‌شود. همچنین فرمودند من کان له ذنب فلیستغفر الله یعنی اگر کسی استغفار جدی کند، عدالت ایجاد می‌شود.
همچنین در مورد نسب فرمودند الولد للفراش، شارع فرموده زنا بعید است و فلانی قطعا فرزند فلانی است.
در مورد قبله نیز شارع امارات مختلف قرار داده و در صورت فقدان فرموده یجزی التحری و خودش ظن را طریق قرار داده.
پس در موضوعات خارجیه به نظر ما هم راه علم و هم راه علمی مفتوح است. انسداد صغیر در موضوعات نیز ناتمام است
درس خارج اصول. جلسه 121 تاریخ 25 ادیبهشت ماه1403
از سوی دیگر، شارع مقدس در آن موضوعات دارای اغراض است و اگر بنا شود در این موضوعات اصل عدم و برائت جاری کنیم، به مخالفت منجر می‌شود مثل جریان اصول نافیه در احکام و در نهایت به مخالفت شریعت منتهی می‌شود و شارع راضی نیست این همه احکام مخالفت شود.
البته در مورد احتیاط، میان مرحوم شیخ و مرحوم آخوند اختلاف است. ظاهرا مرحوم آخوند این انسداد را در جایی قائل شده که احتیاط ممکن نیست مثل موارد دوران امر بین وجوب و حرمت مثل باب ضرر. مرحوم مشکینی می‌گوید مرحوم آخوند بعد از تالیف کفایه، اصول را تدریس کرده و هنگام تدریس، غیر از مثال ضرر، مثال دیگری نیز بیان کرد و فرمود در وقتی که ضیق وقت شده مثلا یک لباس دارد و نمی‌داند ماکول اللحم است یا غیر آن و امکان احتیاط نیست که دوبار نماز بخواند. ظاهرا مرحوم آخوند این را قبول دارد که اگر احتیاط ممکن نبوده پس اجتزاء به ظن جایز است یا کشف می‌کنیم که شارع ظن را در این موارد حجت قرار داده.
اما مرحوم شیخ انصاری از این اوسع فرموده و آن را به دوران امر بین محذورین در اینجا منحصر نکرده ولی در همه موضوعات نیز قائل نیست. فرموده در برخی موضوعات باب علم و علمی مسدود است مثل باب ضرر و نسب و عدالت و اشباه اینها. ظاهرا در یک جا مرحوم شیخ در مطلق موضوعات چنین چیزی را گفته.
به هر حال ادعا این است که در مطلق الموضوعات یا کثیر از آنها، باب علم و علمی منسد است.
استاد
اما به نظر می‌رسد در موضوعات انسداد وجود ندارد. قبل از تحلیل مساله به صورت میدانی و وجدانی می‌گوییم نسبت به موضوعات شرعیه احساس انسداد نداریم. بالاخره فرموده زکات را به فقیر بدهید، گرچه باب علم به همه فقراء بسته است ولی فقیر جامع کافی است و باب علم و علمی به یک فقیر بسته نیست. فرموده خلف عادل نماز بخوان و کثیری از مردم پشت سر عادل نماز می‌خوانند و به آن علم دارند و از عدالت واقعی او خبر می‌دهند. بالوجدان در این موضوعات که در شریعت آمده و مورد ابتلاء است، به ظن عمل نمی‌کنیم و احساس انسداد نداریم. البته بعضی خیلی اهل ابداع احتمال هستند و دیر باور هستند ولی در حق عموم مردم، انسداد محقق نیست.
بحث در این است که ما در مورد احکام، انفتاحی هستند ولی آیا در موضوعات، انسداد صحیح است یا نه؟ به نظر ما چنین نیست و تحلیل مساله آن است که حتی اگر کسی علم را قبول نکند می‌گوییم در موضوعات معمولا طریق علمی مفتوح است. حتی بعضی افراد با اینکه دیر باور هستند ولی به گفته دیگران اعتماد می‌کنند و ترتیب اثر می‌دهند. دلیل حجیت این، سیره عقلاء و خطابات شرعیه است که طریقیت آنها را امضا کردند.
مثل باب خوف که طریق عقلائی است و مرحوم آخوند و مرحوم شیخ انصاری فرمودند راه علم به ضرر بسته است، می‌گوییم اما راه علمی باز است یعنی خوف طریق به ضرر است و اگر حرجی نشود، می‌توان به آن اکتفاء کرد. خوف عطش و خوف هلاکت در روایات نیز مطرح است.
همچنین برای عدالت، روایات فرمودند حسن ظاهر کافی است و اگر کسی نماز می‌خواند و در جمع مومنان حاضر می‌شود، عدالت احراز می‌شود. همچنین فرمودند من کان له ذنب فلیستغفر الله یعنی اگر کسی استغفار جدی کند، عدالت ایجاد می‌شود.
همچنین در مورد نسب فرمودند الولد للفراش، شارع فرموده زنا بعید است و فلانی قطعا فرزند فلانی است.
در مورد قبله نیز شارع امارات مختلف قرار داده و در صورت فقدان فرموده یجزی التحری و خودش ظن را طریق قرار داده.
پس در موضوعات خارجیه به نظر ما هم راه علم و هم راه علمی مفتوح است. انسداد صغیر در موضوعات نیز ناتمام است
درس خارج اصول. جلسه 121 تاریخ 25 ادیبهشت ماه1403
