حجیت اصاله الصدق فی المسلم فقط در فرض وجود ظاهرحال صدق در جامعه مسلمین

[علی آمنی]

برخی برای اثبات اماریت ید مسلم به اصاله صدق المسلم استناد کرده اند اما به اصاله الصدق المسلم اشکالاتی وارد است.
اشکال اول: بحث أصالة صدق المسلم، اختصاص به ذی الید ندارد. این اصل یعنی مسلمان راست می گوید مگر آن که دلیل بر کذب او بیاید. این اعم از آن است که مسلمان بما فی یده خبر بدهد یا بما فی یده غیره. لذا این دلیل با مدعا من وجه است. مدعا، اخبار ذی الید است که اعم از مسلمان و غیر مسلمان است. دلیل شما أصالة صدق المسلم است که اعم از فی یده و فی یده غیره است. پس این دلیل اگر درست باشد، هر مسلمانی گفت فلان چیز نجس است باید بپذیریم در حالی که این مدعا نیست.

اشکال دوم: ذیل أصالة الصحة از أصالة صدق المسلم بحث می کنیم و معتقدیم که این اصل حجیتش را از ظاهر حال می گیرد لذا جا با جا فرق دارد. در زمان و مکانی که غالب مسلمان ها نسبت به آن مورد دروغ نمی گویند، اصل بر صدق است و اگر کسی بنا را بر کذب بگذارد، سوء ظن به مسلمان و منهی عنه است. و در زمان و مکان و موردی که چنین غلبه ای وجود ندارد، بنا بر صدق گذاشتن، خود را فریب دادن است. این را امام خمینی نیز قائل است. لذا شما نمی توانید به أصالة صدق المسلم اعتماد کنید و مورد به مورد باید بررسی شود. بله اگر در زمان و مکانی بودید که اکثر آنها انسان های متدینی بودند که حاضرند با یک فضله موش دیگ برنج را دور بریزند، این اصل صحیح است و اگر کسی بگوید دروغ بگوید یا باید حجت داشته باشد و یا استغفار کند. یک روایت مرسله در نهج البلاغة داریم که مؤید کلام ما است:

وَ قَالَ ع‏ إِذَا اسْتَوْلَى‏ الصَّلَاحُ‏ عَلَى الزَّمَانِ وَ أَهْلِهِ ثُمَّ أَسَاءَ رَجُلٌ الظَّنَّ بِرَجُلٍ (بدون آن که اماره ای پیدا کند) لَمْ تَظْهَرْ مِنْهُ حَوْبَةٌ فَقَدْ ظَلَمَ وَ إِذَا اسْتَوْلَى الْفَسَادُ عَلَى الزَّمَانِ وَ أَهْلِهِ فَأَحْسَنَ رَجُلٌ الظَّنَّ بِرَجُلٍ فَقَدْ غَرَّرَ(نهج البلاغة (للصبحی صالح) صفحه 489) 
(درس خارج فقه، جلسه98، 11 اردیبهشت1403)