31-فروردين-1395, 23:37
بررسی سند صحیحه ی زراره :
سند روایت :
این روایت در تهذیب و استبصار به صورت مضمر آمده است .
آیا این اضمار مخل به روایت است یا خیر ؟
در کلمات بحثی در مورد عدم مضر بودن این اضمار آمده است .
ولکن این روایت ضمن اینکه به صورت مضمر در تهذیب آمده است در ع ده ای از کلمات به صورت مسند آمده است و این از عجائب است و مرحوم علامه در برخی کتب به صورت مضمر و در برخی به صورت مسند آورده است و عجیب آنکه علامه در برخی زا کلمات از امام باقر علیه السلام نقل می کند و در برخی از کلمات از امام صادق علیه السلام نقل می کند علامه در تذکره از امام صادق و در منتهی از امام باقر علیهما السلام نقل می کند و در موضعی از منتهی به صورت مضمر نقل می کند . مرحوم نراقی نیز همین گونه است.
این امر موجب شده است که متأخرین برای توجیه به تلاش بیفتند لذا گفته اند که نسخه ی تهذیبی که به دست ما رسیده است متفاوت با نسخ قدیمی بوده است .
در کلام مرحوم شهید صدر ، در تقریر بحوث آمده است که و قد رواها فی العلل عن ابی جعفر علیه السلام . اما این سهو است چرا که مراد روایت دوم است نه این روایت
اگر امر روایت امرش دائر بین مضمر ومسند باشد امرش دائر بین حجت و لا حجت می شود چرا که احتمال می دهیم که مسنِد همان مضمر را با حدس و اجتهاد تبدیل به اسناد کرده است در حالی که مضمر نفی اسناد می کند . یک روایت به دو صورت ، اشتباه حجت به لا حجت می شود.
گمان می رود که متأخرین روایت را مسند نقل کرده اند از امام باقر علیه السلام گویا از شیخ گرفته اند
وجه کسانی از امام صادق علیه السلام نقل کرده اند :
مرحوم شیخ در تهذیب این روایت را در ذیل چند روایت با سند مشابه نقل شده است و روایات قبل منتهی به امام صادق علیه السلام . تلقی اینها این بوده است که همان کسی که در روایات قبل بوده است ، در این روایت نیز مسئول عنه است .
وجه کسانی که از امام باقر علیه السلام نقل کرده اند :
بخشی از این روایت را مرحوم شیخ در خلاف از ابی جعفر علیه السلام نقل کرده است
الخلاف، ج1، ص: 124
استيقنت انك قد توضأت، فإياك أن تحدث وضوءا أبدا حتى تستيقن انك قد أحدثت «1».
و عن زرارة عن أبي جعفر عليه السلام أنه قال: لا ينقض اليقين أبدا بالشك، و لكن ينقضه يقين آخر «2».
بیان دیگر :
قطع به صدور این روایت از معصوم علیه السلام داریم نمی دانیم که از امام صادق علیه السلام است یا از امام باقر علیه السلام است به هر کدام نسبت دهیم اشکالی ندارد با توجه به روایاتی که آمده است
الكافي (ط - الإسلامية)، ج1، ص: 51
وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع الْحَدِيثُ أَسْمَعُهُ مِنْكَ أَرْوِيهِ عَنْ أَبِيكَ أَوْ أَسْمَعُهُ مِنْ أَبِيكَ أَرْوِيهِ عَنْكَ قَالَ سَوَاءٌ إِلَّا أَنَّكَ تَرْوِيهِ عَنْ أَبِي أَحَبُّ إِلَيَّ وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لِجَمِيلٍ مَا سَمِعْتَ مِنِّي فَارْوِهِ عَنْ أَبِي.
البته این روایت تجویز کذب نیست بلکه جواز نسبت دادن نظر یک امام علیه السلام به امام دیگر است و این به معنای جواز نسبت دادن قول با وجود علم به خلاف به امام دیگر نیست چرا که این کذب است و ائمه علیهم السلام تجویز کذب نمی دهند .
پس روایت مردد شد مگر آنکه بگوییم که اسناد مرحوم شیخ در خلاف کافی باشد
سند روایت :
این روایت در تهذیب و استبصار به صورت مضمر آمده است .
آیا این اضمار مخل به روایت است یا خیر ؟
در کلمات بحثی در مورد عدم مضر بودن این اضمار آمده است .
ولکن این روایت ضمن اینکه به صورت مضمر در تهذیب آمده است در ع ده ای از کلمات به صورت مسند آمده است و این از عجائب است و مرحوم علامه در برخی کتب به صورت مضمر و در برخی به صورت مسند آورده است و عجیب آنکه علامه در برخی زا کلمات از امام باقر علیه السلام نقل می کند و در برخی از کلمات از امام صادق علیه السلام نقل می کند علامه در تذکره از امام صادق و در منتهی از امام باقر علیهما السلام نقل می کند و در موضعی از منتهی به صورت مضمر نقل می کند . مرحوم نراقی نیز همین گونه است.
این امر موجب شده است که متأخرین برای توجیه به تلاش بیفتند لذا گفته اند که نسخه ی تهذیبی که به دست ما رسیده است متفاوت با نسخ قدیمی بوده است .
در کلام مرحوم شهید صدر ، در تقریر بحوث آمده است که و قد رواها فی العلل عن ابی جعفر علیه السلام . اما این سهو است چرا که مراد روایت دوم است نه این روایت
اگر امر روایت امرش دائر بین مضمر ومسند باشد امرش دائر بین حجت و لا حجت می شود چرا که احتمال می دهیم که مسنِد همان مضمر را با حدس و اجتهاد تبدیل به اسناد کرده است در حالی که مضمر نفی اسناد می کند . یک روایت به دو صورت ، اشتباه حجت به لا حجت می شود.
گمان می رود که متأخرین روایت را مسند نقل کرده اند از امام باقر علیه السلام گویا از شیخ گرفته اند
وجه کسانی از امام صادق علیه السلام نقل کرده اند :
مرحوم شیخ در تهذیب این روایت را در ذیل چند روایت با سند مشابه نقل شده است و روایات قبل منتهی به امام صادق علیه السلام . تلقی اینها این بوده است که همان کسی که در روایات قبل بوده است ، در این روایت نیز مسئول عنه است .
وجه کسانی که از امام باقر علیه السلام نقل کرده اند :
بخشی از این روایت را مرحوم شیخ در خلاف از ابی جعفر علیه السلام نقل کرده است
الخلاف، ج1، ص: 124
استيقنت انك قد توضأت، فإياك أن تحدث وضوءا أبدا حتى تستيقن انك قد أحدثت «1».
و عن زرارة عن أبي جعفر عليه السلام أنه قال: لا ينقض اليقين أبدا بالشك، و لكن ينقضه يقين آخر «2».
بیان دیگر :
قطع به صدور این روایت از معصوم علیه السلام داریم نمی دانیم که از امام صادق علیه السلام است یا از امام باقر علیه السلام است به هر کدام نسبت دهیم اشکالی ندارد با توجه به روایاتی که آمده است
الكافي (ط - الإسلامية)، ج1، ص: 51
وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع الْحَدِيثُ أَسْمَعُهُ مِنْكَ أَرْوِيهِ عَنْ أَبِيكَ أَوْ أَسْمَعُهُ مِنْ أَبِيكَ أَرْوِيهِ عَنْكَ قَالَ سَوَاءٌ إِلَّا أَنَّكَ تَرْوِيهِ عَنْ أَبِي أَحَبُّ إِلَيَّ وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لِجَمِيلٍ مَا سَمِعْتَ مِنِّي فَارْوِهِ عَنْ أَبِي.
البته این روایت تجویز کذب نیست بلکه جواز نسبت دادن نظر یک امام علیه السلام به امام دیگر است و این به معنای جواز نسبت دادن قول با وجود علم به خلاف به امام دیگر نیست چرا که این کذب است و ائمه علیهم السلام تجویز کذب نمی دهند .
پس روایت مردد شد مگر آنکه بگوییم که اسناد مرحوم شیخ در خلاف کافی باشد
