2-اسفند-1395, 15:39
95/12/01
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: مطلق و مقید/حالات اسم جنس /دخول تنوین بر اسم جنس
خلاصه مباحث گذشته:
در جلسه گذشته بحث تنبیهات به اتمام رسید و در تنبیه سوم ملاک شمولیت و بدلیت اطلاق پرداخته شد و در تنبیه چهارم به مواردی که می‌توانند منشأ انصراف باشند تعرض شد و دو مورد به‌عنوان منشأ پذیرفته شد که می‌توانند مانع انعقاد اطلاق باشند و در تنبیه پنجم فرق بین اطلاق مقامی و اطلاق لفظی بیان شد
حالات اسم جنس
آنچه مسلم است ذات اسم جنس قبل از استعمال و دخول تنوین یا الف و لام تعریف یا اضافه قابلیت دلالت بر اطلاق شمولی یا بدلی و یا حتی تعریف و تعیین را دارد اما مهم این است که در موارد استعمال اسم جنس و دخول این عوارض بر آن آیا مدلول اسم جنس تغییر می‌کند؟
دخول تنوین بر اسم جنس
نحویین گفته‌اند که تنوین به دو شکل داخل بر اسم جنس می‌شود گاهی تنوین تنکیر و گاهی تنوین تمکین و نوع دوم از تنوین تنها دال بر تمکن اسم جنس از اعراب است لذا در مواردی که اسم جنس دال بر جنس نیز باشد این تنوین داخل بر اسم جنس می‌شود مانند «و أنزلنا من السماء ماء طهورا» که مراد از «ماء» در این آیه شریفه جنس آب است نه یک آب نکره و غیر معین به خلاف موارد دخول تنوین تنکیر که باعث می‌شود معنای اسم جنس غیر معین و بدلی باشد به این معنی که تنوین تنکیر مانع دلالت اسم جنس بر اطلاق شمولی شده بلکه اسم جنس دال بر فرد مردد غیر معین است یعنی دال بر اطلاق بدلی است
اما وجه عدم دلالت اسم جنس بر تعیین و دلالت آن بر تردد این است که نکره بودن به معنای ابهام است و باوجود معنای مبهم دلالت بر تعیین امکان ندارد هر چند معنی نزد خود متکلم یا در واقع معین باشد اما با دخول تنوین تنکیر بر اسم جنس از جهت لفظ دال بر تعیین وجود ندارد
اما وجه اینکه اسم جنس در صورت دخول تنوین تنکیر دال بر شمولیت نیست این است که لازمه نکره بودن اسم جنس وحدت است و مسلم است که وحدت با شمولیت سازگار نیست
حاصل کلام بالا این شد که با دخول تنوین تنکیر اسم جنس نمی‌تواند دال بر شمولیت و تعیین باشد اما به این بیان اشکال حلی و نقضی شده است
اشکال حلی: خود معنای واحد نیز اسم جنس است و می‌تواند دال بر شمولیت باشد لذا لفظ «کل» بر آن داخل می‌شود مثل «أکرم کل واحد من العماء» و دلیلی وجود ندارد که با دخول قید وحدت بر اسم جنس معنای واحد نتواند دال بر شمولیت باشد
اشکال نقضی: نکره در سیاق نهی و نفی که باوجود دخول تنوین تنکیر دال بر شمولیت است مانند «ما رأیت رجلا» که دال بر شمولیت است یعنی هیچ مردی دیده نشده است
پاسخ اشکال حلی: مراد از واحد در اینجا وحدت در مقابل کثیر نیست که خود این وحدت جزئی از کثیر است به معنای یکی از این کثیر و می‌تواند دال بر شمولیت باشد و فرق آن با کثیر این است که این واحد در صورت شمولیت فقط انحلالی است و نمی‌تواند مجموعی باشد اما مراد از واحد در اینجا وحدت از ناحیه این کلام و اثباتا است به این معنی که وحدت در ماده دیده شده است یعنی هیئت به همراه دخول تنوین به آن صلاحیت دلالت بر بیش از واحد به معنای لا بعینه و یک فرد مردد را ندارد که واحد به معنای لا بعینه نمی‌تواند شمولی باشد
پاسخ اشکال نقضی: اگر مراد شمولیت در امتثال است این شمولیت ناشی از یک نکته عقلی است که طبیعت واحد وقتی در سیاق نهی یا نفی واقع می‌شود انتفاء آن به انتفاء جمیع افراد است پس حتی با لحاظ قید وحدت در امتثال باید جمیع افراد طبیعت منتفی شود تا امتثال صورت گیرد اما اگر مراد شمولیت حکم است این شمولیت نیز ناشی از تنوین نیست بلکه حکم به علت انحلالیت مفسده منحل می‌شود و شامل تمامی افراد مصداق طبیعت می‌شود حتی اگر یک بار عصیان یا امتثال شده باشد
