مباحثه، تالار علمی فقاهت

درس خارج اصول جلسۀ 78 مورخ 11 بهمن 1402

آیت الله والد می‌فرمودند حدیث «طلب العلم فریضةٌ علی کلّ مسلم و مسلمة»[1] در منابع قدیمی و معتبر و نسخ معتبر منابع[2]، بدون عطف «مسلمة» نقل شده است. ایشان می‌فرمودند نیازی نیست برای شمول حدیث نسبت به زنان، از الغای خصوصیت استفاده کنیم چون واژۀ «مسلم» به تنهایی بر اعم از مرد و زن مسلمان دلالت دارد نه بر خصوص مرد مسلمان. وقتی امثال مرحوم شیخ انصاری می‌گویند «اعلم أن المکلف ...»[3] ما در مقام ترجمۀ این عبارات، «مکلف» را به خصوص مرد مکلف ترجمه نمی‌کنیم بلکه آن را به معنای مطلق شخص بالغی که دارای شرائط تکلیف است می‌دانیم.

سؤال: ممکن است چنین تعبیراتی از باب تغلیب باشد؟

پاسخ: خیر بحث تغلیب، مربوط به این موارد نیست. در خصوص تغلیب توضیحاتی را ذکر خواهیم کرد. تغلیب مربوط به صیغۀ جمع واژگان است نه صیغۀ مفرد. برای مثال گاهی بر شمس و قمر «شمسان» اطلاق می‌شود یعنی «شمس» مجازاً به معنای مطلق ستارۀ نورانی به کار رفته و سپس به صیغۀ «شمسان» جمع بسته شده است. تغلیب همراه با نوعی تجوّز و ادعاء است؛ این در حالی است که ما احساس هیچگونه مجاز و ادعائی در اطلاق «مسلم» بر اعم از مرد و زن مسلمان احساس نمی‌کنیم پس این استعمال از باب تغلیب نیست

[1] مصباح الشريعة / 13 / الباب الخامس في العلم
[2] المحاسن / ج‏1 / 225 / 13 باب فرض طلب العلم ..... ص : 225.
[3] فرائد الأصول / ج‏1 / 25 / المكلف إذا التفت إلى حكم شرعي ..... ص : 25

مسعود عطار منش