انکار استحاله‌ی جعل نسبت به امور تکوینی

[سید محسن حائری]

...
استاد در دفاع از مرحوم نائینی معنای اعتبار را توضیح دادندکه این معنا در کلمات مرحوم اصفهانی و علامه ی طباطبایی نیز بیان شده است. درواقع اعتبار تطبیق یک مفهوم بر غیر مصادیق واقعی است توضیح اینکه اعتبارات عقلاء صرف انشاء نیست بلکه آنها به تناسبات با امور تکوینی مفهومی را که از تکوین گرفته اند بر غیر مصادیق واقعی آن تطبیق می کنند به عنوان مثال ملکیت که یک امر اعتباری است تطبیق مفهوم سیطره ی انسان بر امور تکوینی بر غیر مصداق واقعی خود است که در فضای حقوقی و اعتباری ملکیت را انشاء می کنند.در محل بحث ما هم استحاله ای ندارد که شارع مقدس تطبیق دهد مفهوم علم و احراز را بر غیر مصداق واقعی آن که امارات باشد

فکر می‌کنم پاسخ حضرت استاد با مقصود مرحوم عراقی از اشکالشان تناسبی نداشته باشد. این که تحلیلمان از «اعتبار» چه باشد (تنزیل منزله‌ی واقع باشد یا ...) این شبهه را پاسخ نمی‌دهد که با «اعتبار» (یا «تنزیل» یا ...) نمی‌توان آثار واقعی و تکوینی را به وجود آورد.
برای مثال اگر مولی هزار بار هم بگوید «جعلت الماء نارا» هیچ گاه آب، مولد گرما نخواهد شد. چرا که گرما اثر «آتشِ واقعی» است نه «آتشِ اعتباری و تنزیلی».
همچنین است «حجیت» که اثر «علم واقعی» است. این که مولی اماره را نازل منزله‌ی علم قرار دهد چگونه باعث می‌شود که اماره اثر تکوینی علم را پیدا کند؟

بله، تنزیل گاهی اثری اثباتی دارد. مثلا وقتی مولا می‌گوید «الطواف بالکعبة صلاة» صرفا ابراز و بیان این نکته است که همان طور که طهارت در نماز شرط است، در طواف هم شرط است. و از آنجایی که اشتراط طهارت در طواف به ید شارع است (یعنی امری شرعی است)، چنین تنزیلی (به جهت رساندن اشتراط طهارت در طواف) هیچ اشکالی ندارد و ثمربخش خواهد بود.
اما در مورد «الأمارة علم» باید ابتدا بپذیریم که «حجیت» اثری شرعی است که برای علم وجود دارد، و مولی با این تنزیل ابراز کرده که این اثر شرعی (که وجودش به ید شارع است) برای اماره نیز جعل شده است. اما مرحوم عراقی می‌فرمایند که «حجیت» امری تکوینی است، نه شرعی و اعتباری. لذا شارع با چنین تنزیلاتی نمی‌تواند آن را به وجود بیاورد و یا از بین ببرد.