نقض روایی بر مرحوم اصفهانی

[سید محسن حائری]

استاد سر درس بیشتر از این مطرح نکردند .اینکه عقل امتثال خارجی انجام داده است فرع بر حکم به وجوب امتثال فرمان شارع هست.امتثال خارجی عین حکم به الزام نیست بلکه متفرع بر آن است.طبق نظر مشهور این روایت مشکلی ندارد زیرا اشاره به شان دوم عقل که حکم به لزوم است شده است محقق اصفهانی که مدعی حصر کارکرد عقل در درک است باید پاسخ گو باشد. امتثال معقول است مانع را نمی فهمم توضیح دهید. باید قرینه اقامه شود که مراد از عقل که در روایت آمده چیز دیگری است.

ضمن عرض تشکر از پاسختان.

این که «اگر عقل امتثال کند، حتما حکم به وجوب امتثال کرده است» از کجا برداشت شده؟ مگر هر امتثالی متفرع بر حکم به وجوب امتثال است؟
حکم عقل در بحث وجوب دفع ضرر محتمل (همان طور که مرحوم شیخ مفصل در رسائل در مورد آن بحث نموده‌اند) مبتنی بر عقل نظری و ادراکات است. یعنی این وجوب فقط بدین معناست که: «اگر می‌خواهی و متمایل هستی که ضرری به تو نرسد، باید از ضرر محتمل اجتناب کنی». این «باید» صرفا درک یک ملازمه است و تمایل نفسانی است که انسان را به اقدام وا می‌دارد و ارتباطی به عقل عملی ندارد.
حال با توجه به این مقدمه، به فرض که دلالت روایت بر این که عقل امتثال دستور کرده است را بپذیریم، چه بسا این امتثال از باب تمایل باشد، نه از باب حکم به وجوب امتثال!

نکته‌ی دیگر این که، «عقل» در مباحث فلسفی (و همچنین کلامی) یک اصطلاح است که روشن نیست مراد از روایات در استعمال این کلمه همان مصطلح باشد! شایسته است ابتدا معانی لغوی «عقل» (جهت فهم معنای روایت) و سپس معانی اصطلاحی «عقل» را بررسی نمود، بعد چنین نقضی وارد کرد.


همچنین این نکته نیز لازم به ذکر است که مگر مرحوم اصفهانی با مبنایی که دارد، دیگر وجوب امتثال عقلی را قبول ندارد؟ اگر مرادتان در این اشکال این است که «اگر حکم عقل عملی را نپذیریم، وجوب امتثال بدون وجه خواهد شد» این اشکال دیگری است که باید در مورد آن بحث شود، ولی دیگر ارتباطی به روایت ندارد.