نکته علمی: تقدم "حق الناس" بر "حق الله"

[مجتبی خویشوند]

یکی از مرجّحات باب تزاحم عبارت است از تقدّم "حقّ الناس" بر "حقّ الله"؛ یعنی اگر امر دائر باشد بین تضییع حقّی از حقوق الناس، و حقی از حقوق الله، مراعات "حقّ الناس" اولی است.
اما همانگونه که مرحوم آقای حکیم در مستمسک (ر.ک. مستمسک العروة الوثقی ج 5 ص 391) و دیگران متذکّر شده اند، دلیلی بر تقدّم همیشگی حق الناس بر حقّ الله نداریم!

 و اما روایت غرر: 

ـ عن امیر المومنین علیه السلام: جعل اللّه سبحانه حقوق عباده مقدّمة لحقوقه فمن قام بحقوق عباد اللّه كان ذلك مؤدّيا إلى‏ القيام‏ بحقوق‏ اللّه. (غرر الحکم ص 340)

نیز سند ندارد!

علاوه بر اینکه حتی اگر سند روایت تامّ هم بود، عموم آن قابل اخذ نیست. به عنوان مثال در دوران امر بین غصب(حق الناس) و زنا(حق الله)، بلااشکال زنا اهمّ بوده و باید حق الله را مراعات کرد و مرتکب غصب شد.

بنابراین به طور کلی دلیل مطلقی که دلالت بر تقدّم "حق الناس" بر "حقّ الله" داشته باشد، نداریم و برای تشخیص مورد اهمّ و یا محتمل الاهمّیّة باید به نحو موردی ملاحظه و بررسی کرد.

بله، اگر خصوصیتی در بین نباشد و اهمیتی از جانب شارع احراز نگردد(برخلاف امثال زنا)، و امر دائر بین تضییع "حق الله" و "حق الناس" باشد، بعید نیست که مراعات "حق الناس" مقدّم باشد! نکته تقدیم "حق الناس" آن است که در اداء "حق الناس"، علاوه بر اطاعت خدای متعال(چون حق الناس هم متعلّق تکلیف است)، حق مردم را هم اداء کرده ایم. برخلاف "حق الله"!

و شاید مقصود کسانی که "حقّ الناس" را بر "حقّ الله" مقدم می دانند، همین فرض اخیر باشد.