اشکالات روشی در مطالعات تاریخ حدیث 2

[محمود رفاهی فرد]

4- تعمیم نا به جای زمانی
وقتی از شواهد جزئی می خواهیم گستردگی یک عملکرد را نتیجه بگیریم، باید دقت کرد که گرفتار تعمیم نا به جا نشویم. تعمیم نا به جا از جهات مختلفی رخ می دهد. یکی از شائع ترین آن ها تعمیم به لحاظ زمانی است. رفتارهایی چون کتابت و حفظ و قرائت حدیث، در برهه های مختلف فراز و نشیب داشته اند و نمی توان به سادگی، حکمی برای زمان های مختلف صادر کرد. مثلا در بسیاری از نوشته های مربوط به تاریخ حدیث، زمان امام باقر علیه السلام و زمان امام صادق علیه السلام یکسان انگاشته شده و از شواهدی که مربوط به زمان امام صادق علیه السلام بوده، نتیجه ای برای کل این دوره گرفته شده در حالی که شواهدی گویای تفاوت این دو برهه است. 
همچنین تعمیم نا به جای زمانی، گاهی باعث می شود که جریان هایی که یکی جایگزین دیگری شده است را موازی هم تلقی کنیم. مثلا وقتی با شواهدی از حفظ حدیث و خودداری از کتابت آن در زمان امام باقر علیه السلام مواجه شویم تصور کنیم که در کل دوره ی صادقین علیهما السلام، حفظ و کتابت به موازات هم متعارف بوده اند؛ در حالی که ممکن است متعارف بودن حفظ مربوط به همان دوره ی امام باقر علیه السلام باشد و در دوره ی امام صادق علیه السلام، کتابت جایگزین آن شده باشد...