ترخیص واقعی و ظاهری

[مخبریان]

فعلی مانند شرب آب را در نظر بگیرید:

• مولا گاهی نسبت به انجام یا ترک افعال ترخیص می‌دهد مثلاً اذن و ترخیص می‌دهد که این آب شرب شود. چنین ترخیصی -که متعلق ترخیص، خود افعال هستند- ترخیص واقعی است. 
   
• مولا گاهی نسبت به تکالیف ترخیص می‌دهد. در همین مورد اگر مولا گفته باشد که شرب آب نجس حرام است؛ ولی در خصوص این آب بفرماید که اگر این آب نجس باشد،  (به دلایلی مانند جهل به موضوع یا اضطرار یا ....) به تو اذن می‌دهم که با تکلیف من در مورد حرمت شرب نجس مخالفت کنی، ترخیص ظاهری داده است.
  

در سایر موارد هم می‌توان همین ملاک را تطبیق کرد: شارع به نماز صبح تکلیف کرده است، اگر شارع ترخیص دهد به ترک این تکلیف، به این ترخیص، ترخیص ظاهری می‌گویند. مولا در این ترخیص اذنی در مورد خود نماز نداده است، ‌بلکه اذن داده است که با تکلیف او مخالفت شود.
در محرمات هم همینطور است. مولا شرب خمر را ممنوع می‌کند. سپس بدون این که اذنی در شرب خمر دهد، اذن می‌دهد که با تکلیف او در حرمت شرب این خمر مخالفت شود.


پس ترخیص نسبت به یک فعل، ترخیص واقعی یا اباحه است و ترخیص در مخالفت یک تکلیف (ایجاب یا تحریم) ترخیص ظاهری است.

---

برگرفته از دروس خارج اصول فقه استاد سید محمود مددی، مباحث قطع، جلسهٔ ۹، ۹ مهر ۱۴۰۱.