3-فروردين-1403, 23:00
نکتۀ خوبی بود. ولی یک ضابطۀ عام تر و دقیق تر وجود دارد که استاد شبیری مطرح می کردند و مثال شرط محقق موضوع و مثالی که استاد مفیدی مطرح نمودند نیز ظاهراً تحت همان ضابطه قرار می گیرد.
ضابطه این است:
اگر متکلم در مقام بیان تمام موارد شرط باشد، معنایش ان است که جزاء بر غیر شرط مذکور در کلام مترتب نمی شود که می شود مفهوم مصطلح یعنی انتفاء الجزاء عند انتفاء الشرط است. مثلاً اگر سائل بپرسد در روزهای هفته چه غسلی مستحب است؟ متکلم می گوید هر گاه جمعه شد، غسل کن. در اینجا متکلم در مقام بیان تمام غسلهای مستحب مربوط به روزهای هفته است لذا مفهومش این است که در غیر روز جمعه، هیچ غسل مستحبی وجود ندارد.
اگر متکلم در مقام بیان تمام موارد جزاء باشد، معنایش آن است که شرط مذکور در کلام، هیچ جزای دیگری را در پی ندارد. این نیز نوعی مفهوم است اما مفهوم غیر مصطلح است. مثلاً اگر سائل بپرسد: در روز جمعه چه اعمالی مستحب است؟ متکلم می گوید هر گاه جمعه فرا رسید، فرائت فلان سوره مستحب است؛ انجام غسل مستحب است؛ و ... . معنای این جمله آن است که غیر از جزاهای مذکور در کلام، هیچ جزای دیگر بر شرط مذکور در کلام مترتب نیست که می شود انتفاء سائر جزاها عند انتفاء الشرط.
حالت سوم این است که متکلم نه در مقام تمام موارد شرط است و نه در مقام تمام موارد جزاء است؛ بلکه صرفاً در مقام بیان تلازم یا عدم تلازم بین این دو است. که مثال های استاد مفیدی نیز از همین قبیل است که هیچ گونه مفهومی ندارد.
مثلاً سائل می پرسد: لا اقل یکی از مستحبات روز جمعه را نام ببر؟ مجیب می گوید: هر گاه جمعه رسید غسل کن.
در اینجا متکلم نه در مقام بیان تمام مستحبات روز جمعه است (موارد جزاء) و نه در مقام بیان تمام تمام مواردی استحباب غسل است (موارد شرط)؛ بلکه صرفاً در مقام بیان تلازم بین روز جمعه و استحباب غسل است لذا هیچ مفهومی ندارد.
شرط محقق موضوع نیز از همین قبیل است یعنی متکلم می خواهد بگوید هر گاه این موضوع محقق شد، با فلان حکم در تلازم است.
موارد عدم اعتنا نیز از باب بیان عدم تلازم است یعنی متکلم می خواهد بگوید هر گاه این موضوع محقق شد، بدان که تلازم نیست حال در جای دیگر تلازم هست یا نیست را دیگر در مقام بیان نیست.
ضابطه این است:
اگر متکلم در مقام بیان تمام موارد شرط باشد، معنایش ان است که جزاء بر غیر شرط مذکور در کلام مترتب نمی شود که می شود مفهوم مصطلح یعنی انتفاء الجزاء عند انتفاء الشرط است. مثلاً اگر سائل بپرسد در روزهای هفته چه غسلی مستحب است؟ متکلم می گوید هر گاه جمعه شد، غسل کن. در اینجا متکلم در مقام بیان تمام غسلهای مستحب مربوط به روزهای هفته است لذا مفهومش این است که در غیر روز جمعه، هیچ غسل مستحبی وجود ندارد.
اگر متکلم در مقام بیان تمام موارد جزاء باشد، معنایش آن است که شرط مذکور در کلام، هیچ جزای دیگری را در پی ندارد. این نیز نوعی مفهوم است اما مفهوم غیر مصطلح است. مثلاً اگر سائل بپرسد: در روز جمعه چه اعمالی مستحب است؟ متکلم می گوید هر گاه جمعه فرا رسید، فرائت فلان سوره مستحب است؛ انجام غسل مستحب است؛ و ... . معنای این جمله آن است که غیر از جزاهای مذکور در کلام، هیچ جزای دیگر بر شرط مذکور در کلام مترتب نیست که می شود انتفاء سائر جزاها عند انتفاء الشرط.
حالت سوم این است که متکلم نه در مقام تمام موارد شرط است و نه در مقام تمام موارد جزاء است؛ بلکه صرفاً در مقام بیان تلازم یا عدم تلازم بین این دو است. که مثال های استاد مفیدی نیز از همین قبیل است که هیچ گونه مفهومی ندارد.
مثلاً سائل می پرسد: لا اقل یکی از مستحبات روز جمعه را نام ببر؟ مجیب می گوید: هر گاه جمعه رسید غسل کن.
در اینجا متکلم نه در مقام بیان تمام مستحبات روز جمعه است (موارد جزاء) و نه در مقام بیان تمام تمام مواردی استحباب غسل است (موارد شرط)؛ بلکه صرفاً در مقام بیان تلازم بین روز جمعه و استحباب غسل است لذا هیچ مفهومی ندارد.
شرط محقق موضوع نیز از همین قبیل است یعنی متکلم می خواهد بگوید هر گاه این موضوع محقق شد، با فلان حکم در تلازم است.
موارد عدم اعتنا نیز از باب بیان عدم تلازم است یعنی متکلم می خواهد بگوید هر گاه این موضوع محقق شد، بدان که تلازم نیست حال در جای دیگر تلازم هست یا نیست را دیگر در مقام بیان نیست.
