تنزیل از مواردی است که در ادله شرعی بسیار به کار برده شده است. مانند الماء الحمام بمنزله ماء الجاری
سوال اساسی در این نوع ادله این است که کدام اثر منزل علیه(آب جاری) بر منزل (آب حمام) بار می شود؟
چهار نظر در این مورد وجود دارد:
نظر اول: اظهر الآثار
نظریه اول این است که تنزیل ظهور در ترتب اظهر آثار و خواص دارد. توضیح این که در روایت «الفقاع بمنزلة الخمر» منزَّل علیه یعنی خمر دارای آثار متعددی است: حرمت شرب، نجاست، ثبوت حد برای شارب خمر، فسق شارب خمر و مانند آن.
از میان این آثار، حرمت خمر اظهر خواص است و حتی نمی توان نجاست را اظهر دانست زیرا اختلافی است. بنابراین در دلیل مذکور، مراد مولی ترتیب حکم حرمت بر فقاع است.
محقق خویی در فقه الشیعه قائل به این نظریه است اگر چه ایشان حرمت خمر و نجاست اظهر خواص می داند.
«و أما ثانيا فلانصراف إطلاق التنزيل إلى أظهر الخواص و هو في الخمر، الحرمة و النجاسة، فلا يعم الطهارة بالانقلاب إلى الخلّ»
نظر دوم: آثار ظاهره
نظریه دوم این است که تنزیل ظهور در ترتب اظهر خواص و سایر خواص ظاهر دارد. اما آثار مخفی که کمتر مورد توجه است را ثابت نمی کند مگر این که قرینه ای وجود داشت.
محقق خراسانی در اللمعات النیره که شرحی است بر تبصره چنین معتقد است:
«بعلاقة المشابهة أو تنزيلا تعبدا لا يقتضي إلا المشاركة في حكمه الظاهر و أثره الواضح و هو الحرمة كما رتبها عليه بقوله لا تشربه. و معه لا دلالة أصلا على ان التشبيه و التنزيل بحسب ما يعم غيرها كما لا يخفى»
نظر سوم: جمیع آثار
در برخی از کلمات فرموده اند جمیع آثار بار می شود که از آن به عموم المنزله تعبیر می شود. یعنی تمامی اثار و احکام منزَّل علیه بر منزَّل بار می شود.
نظریه چهارم: اجمال و ترتب اظهر آثار از باب قدر متیقن
قول دیگر این است که تنزیل ظهور در هیچ یک از موارد فوق ندارد بلکه اجمال دارد. در نتیجه از باب قدر متیقن تنها اظهر خواص منزَّل علیه برای منزَّل ثابت می شود.
ظاهر این است که از میان اقوال چهارگانه نظریه اخیر صحیح است.
توضیح این که تنزیل فعل است و فعل لسان ندارد و نیاز به داعی دارد. ممکن است داعی این فعل، اعتبار جمیع آثار یا اظهر آثار و یا خواص ظاهره باشد. تمامی این دواعی می توانند مصحِّح تنزیل باشند، اما فعل تنزیل نمی تواند بیانگر این باشد که کدام یک از دواعی وجود دارد. بنابراین تنزیل از این حیث اجمال دارد و باید از باب قدر متقین اخذ به اظهر آثار شود.
بله اگر قرینه ای بر هر یک از این دواعی وجود داشته باشد، همان آثار حمل می شود.
سوال اساسی در این نوع ادله این است که کدام اثر منزل علیه(آب جاری) بر منزل (آب حمام) بار می شود؟
چهار نظر در این مورد وجود دارد:
نظر اول: اظهر الآثار
نظریه اول این است که تنزیل ظهور در ترتب اظهر آثار و خواص دارد. توضیح این که در روایت «الفقاع بمنزلة الخمر» منزَّل علیه یعنی خمر دارای آثار متعددی است: حرمت شرب، نجاست، ثبوت حد برای شارب خمر، فسق شارب خمر و مانند آن.
از میان این آثار، حرمت خمر اظهر خواص است و حتی نمی توان نجاست را اظهر دانست زیرا اختلافی است. بنابراین در دلیل مذکور، مراد مولی ترتیب حکم حرمت بر فقاع است.
محقق خویی در فقه الشیعه قائل به این نظریه است اگر چه ایشان حرمت خمر و نجاست اظهر خواص می داند.
«و أما ثانيا فلانصراف إطلاق التنزيل إلى أظهر الخواص و هو في الخمر، الحرمة و النجاسة، فلا يعم الطهارة بالانقلاب إلى الخلّ»
نظر دوم: آثار ظاهره
نظریه دوم این است که تنزیل ظهور در ترتب اظهر خواص و سایر خواص ظاهر دارد. اما آثار مخفی که کمتر مورد توجه است را ثابت نمی کند مگر این که قرینه ای وجود داشت.
محقق خراسانی در اللمعات النیره که شرحی است بر تبصره چنین معتقد است:
«بعلاقة المشابهة أو تنزيلا تعبدا لا يقتضي إلا المشاركة في حكمه الظاهر و أثره الواضح و هو الحرمة كما رتبها عليه بقوله لا تشربه. و معه لا دلالة أصلا على ان التشبيه و التنزيل بحسب ما يعم غيرها كما لا يخفى»
نظر سوم: جمیع آثار
در برخی از کلمات فرموده اند جمیع آثار بار می شود که از آن به عموم المنزله تعبیر می شود. یعنی تمامی اثار و احکام منزَّل علیه بر منزَّل بار می شود.
نظریه چهارم: اجمال و ترتب اظهر آثار از باب قدر متیقن
قول دیگر این است که تنزیل ظهور در هیچ یک از موارد فوق ندارد بلکه اجمال دارد. در نتیجه از باب قدر متیقن تنها اظهر خواص منزَّل علیه برای منزَّل ثابت می شود.
ظاهر این است که از میان اقوال چهارگانه نظریه اخیر صحیح است.
توضیح این که تنزیل فعل است و فعل لسان ندارد و نیاز به داعی دارد. ممکن است داعی این فعل، اعتبار جمیع آثار یا اظهر آثار و یا خواص ظاهره باشد. تمامی این دواعی می توانند مصحِّح تنزیل باشند، اما فعل تنزیل نمی تواند بیانگر این باشد که کدام یک از دواعی وجود دارد. بنابراین تنزیل از این حیث اجمال دارد و باید از باب قدر متقین اخذ به اظهر آثار شود.
بله اگر قرینه ای بر هر یک از این دواعی وجود داشته باشد، همان آثار حمل می شود.
