اثبات اولویت ترک محتمل الکبیره از معلوم الصغیره

[سید محسن حائری]

قاعده قبح عقاب بلابیان همانگونه که اصولیون می گویند وارد بر دفع ضرر محتمل است و می گوید اصلا ضرری نیست تا به دفع ضرر محتمل اخذ شود.
اما این مطلب برعکس می باشد درمورد دفع مفسده محتمل و همین طور در مورد محبوبیت و مبغوضیت احتمالی فعل و همین طور اموری از این سنخ.
این دفع مفسده و اخوات اویند که وارد بر قبح عقاب بلابیان هستند.در مورد دفع ضرر مطلب همان است که اصولیون می گویند اما دفع مفسده محتمل و اخواتش کاملا برعکس می باشد.
به اندک تاملی این نکته کاملا روشن می گردد.

همان طور که عرض کردم، اگر مبنای شما در موضوع حکم عقل به لزوم امتثال، ملاکات باشند، گفته‌تان تا حدی موجه می‌شود. چرا که با وجود «قبح عقاب بلا بیان» ملاکات تغییری نمی‌کنند و موضوع قاعده‌ی «احتمال و محتمل» باقی می‌ماند. اما طبق مبنایی که خود نیز پذیرفتید (اینکه موضوع حکم عقل به لزوم امتثال، اراده‌ی تشریعیه‌ی مولاست) با وجود «قبح عقاب بلا بیان» کشف می‌گردد که از ناحیه‌ی مولا اراده‌ای به امتثال عبد وجود ندارد!
متوجه نمی‌شوم چطور می‌فرمایید که به اندک تأملی روشن می‌گردد که قاعده‌ی قبح عقاب بلا بیان مورود قاعده‌ی احتمال است. مگر قاعده‌ی احتمال «بیان» است؟ روح قاعده‌ی احتمالی که مطرح نمودید چیزی جز همان قاعده‌ی دفع ضرر محتمل نیست! فقط در آن اهمیت محتمل و مؤونه نیز در نظر گرفته شده. در حقیقت حدود دقیق قاعده‌ی دفع ضرر محتمل را اشاره کرده‌اید (که طبعا به نظر صحیح می‌آید)
تعجب می‌کنم که می‌پذیرید قاعده‌ی دفع ضرر مورود قبح عقاب است، اما نسبت به این قاعده نمی‌پذیرید!
دقیقا همان توضیحی که مرحوم شیخ نسبت به «بیان نبودن قاعده‌ی دفع ضرر» می‌دهند، نسبت به فرمایش شما نیز جاری می‌گردد!

صد البته همان طور که قبلا هم عرض کردم، تمام الکلام در این است که اصلا قاعده‌ی قبح عقاب یک قاعده‌ی صحیح و عقلانی است یا خیر؟