آراء محقق شیخ مرتضی حائری 2) مفهوم تعلیل

[homepage]

ایشان معتقد است که در ذکر مفهوم تعلیل در مباحث مفاهیم اصول اهمال شده است. (مبانی الاحکام، ج1، ص 535 به بعد)
دوستان مستحضرند که بحث مفهوم تعلیل، بحثی کاربردی و با اهمیت است.
خلاصه بحث ایشان
تعلیل 5 قسم است:
1) آنچه مدخول ادات تعلیل است بنفسه علت ثبوت حکم باشد.(علت منصوصه در اصطلاح قوم)
2) آنچه مدخول ادات است، امکان یا نوعیت شیء باشد؛ مانند علیت عدم اختلاط نسب در حکم عده یا علیت اذکریت حین عمل به قاعده فراغ (حکمت یا عله التشریع در لسان قوم)
4 و 3) تعلیل در مقام اثبات و استدلال که خود بر دو قسم است.
5) علت قطعیه ای که از تعلیل منصوص در دلیل استفاده نشده است: مانند علیت توقف تحصیل طهارت برای نماز برای وجوب غسل
سپس وارد تفاصیل مفهوم داشتن یا نداشتن این موارد شده اند.

[homepage]

در مقام شک در علت یا حکمت بودن موردی، باید کلام حمل بر علیت شود چرا که ظاهر ادات تعلیل این است که علت، نفس عنوان موجود در حیز ادات باشد و این که علت نوعیت یا امکان باشد، خلاف ظاهر است که جز با قرینه واضح نباید آن را پذیرفت. (همان، ص 538)