وجود مرحله جعل در مراحل حکم

[مسعود عطار منش]

مرحوم اقا ضیا عراقی وجود مرحله جعل را در بین مراحل حکم تکلیفی انکار نموده است. ایشان می فرماید در بین مراحل حکم یک مرحله همان مرحله ملاکات و مصالح و مفاسد است. مرحله بعد مرحله حب و بعض یا اراده و کراهتی است که برای مولا پیدا می شود. مرحله سوم مرحله ابراز این حب و بغض توسط مولاست که در این مرحله عبد به حکم عقل ملزم به اتیان محبوب مولا بوده و اصلا نیازی به جعل ندارد بلکه صرف ابراز حب و بغض برای حصول غرض کافیست.
استاد شبیری در اشکال به اقا ضیا فرمودند مراد ما از جعل همان الزام کردن مولا و بر عهده گذاشتن است و تا این مرحله نباشد عقل حکم به لزوم امتثال نمی کند چون ممکن است مولا علیرغم وجود مصلحت در فعل(مرحله ملاکات) و وجود حب شدید نسبت به آن (مرحله حب و بغض) و همچنین ابراز این حب (مرحله ابراز اراده و کراهت) به دلیل مفسده در الزام آن شی محبوب را بر عهده عبد نگذارد.
مثلا در حدیث لولا ان اشق علی امتی لامرتهم بالسواک حضرت حب شدید خود به مسواک زدن را ابراز نموده است ولی بیان می فرماید چون امر و الزام (که همان مرحله جعل است) باعث مشقت بوده و مفسده در الزام وجود دارد مسواک زدن را بر عهده عباد نمی گذارم.
خلاصه اینکه ما علاوه بر مصالح و مفاسد ذات متعلق و حب به ٱن باید مصلحت و مفسده در الزام را لحاظ کنیم و این مصلحت و مفسده در مرحله جعل است و تا این مرحله نباشد عقل حکم به لزوم اتیان نمی کند.