اختصاص مستثنیات دین به غیر دیون ناشی از اختیار

[رضا اسکندری]

برخی امور به عنوان مستثنیات از دین مطرح هستند از جمله خانه، وسیله نقلیه و بر اساس برخی فتاوا هر آنچه از امور ضروری مورد نیاز زندگی است.

حضرت استاد معتقدند این مستثنیات به دیونی اختصاص دارند که ناشی از اختیار نباشند مانند دیون ناشی از جنایات غیر عمد.

اما این مستثنیات در دیونی که از روی اختیار و تعهد ایجاد شده‌اند مانند دیون حاصل از عقود و ایقاعات وجود ندارند.

عمده استدلال حضرت استاد بر این مبتنی است که مفاد ادله مستثنیات دین، نفی وجوب پرداخت دین از این امور است اما به ضرورت فقه، ادای دین از این امور جایز است.

جواز پرداخت دین از این امور موجب می‌شود تا با تعلق عقد و ایقاع به آن،‌ لازم شود. بر همین اساس اگر کسی بر اساس عقدی (مانند قرض، نکاح، بیع و ...) بدهکار شود و مال دیگری غیر از این موارد نداشته باشد، طلبکار می‌تواند طلبش را از آنها استیفاء کند. به عبارت دیگر با فرض عدم دلالت ادله مستثنیات دین بر عدم جواز پرداخت دین از این امور، این ادله نه تنها بر ادله عقود و ایقاعات حکومت ندارند بلکه محکوم آنها هستند.

بله اگر فرد در هنگام عقد و ایقاع، به این مساله ملتزم نشده باشد که دین را حتی از این امور هم پرداخت می‌کند، طلبکار نمی‌تواند طلبش را از آنها استیفاء کند.

[حسین بن علی]

اینکه گفته شود در قرض اگر توان پرداخت نبود و معسر بود نیز میتوان مدیون را الزام به پرداخت کرد که مخالف آیه فنظره الی میسره و روایات مستفیضه ذیل آن است همینطور در روایت صحیحه در تعلیل آن آمده لابد للرجل من ظل یسکنه...
بله اگر مراد این است که میتوان در حین عقد شرط کرد که پرداخت دین حتی با فروش خانه نیز انجام شود؛ شرط آن مخالف شرع نیست مطلب صحیحی است.

[رضا اسکندری]

مساله دقیقا همان چیزی است که شما آن را مسلم فرض کرده اید. از نظر حضرت استاد آیه شریفه و روایات مستفیض ذیل آن هیچ کدام مشروعیت ادای دین از مستثنیات برای معسر را نفی نمی کنند بلکه نهایتا وجوب پرداخت را نفی می کنند. پس پرداخت دین از مستثنیات برای معسر جایز است. اگر جایز بود محکوم ادله لزوم وفای به عقد و شرط قرار خواهد گرفت.

لذا جنابتان حتما به این ملتزم نیستید که معسر حق ندارد خانه اش را بفروشد! به همین مبنا هم اگر معسر معامله ای کرده است که بر بدهکار ثمن آن است، ثمن معامله بر عهده او است و این مستثنیات شامل این موارد نیستند.