20-دي-1400, 11:34
برخی، مکاتبه علی بن محمد بن قاسانی را بی ربط به بحث استصحاب دانسته اند.[1] طبق پذیرش دلالت این مکاتبه بر استصحاب، نسبت به متعلق استصحاب، چند احتمال وجود دارد:
الف. رمضان: در روز 29 رمضان، یقین به تحقق رمضان وجود داشته و در روز سی ام، شک در بقاء رمضان وجود دارد.
اشکال این احتمال، این است که طبق مبنای عدم جریان استصحاب در شک در مقتضی، این تطبیق، نادرست است.[2]
ب. وجوب صوم: مرحوم شیخ در رسائل3/82 مستصحب را وجوب صوم دانسته اند، لکن ایشان، این احتمال را در جلد 3 ص205 رد کرده اند؛ چرا که در روز سی ام رمضان، شک در وجوب صوم جدیدی، پیدا می شود؛ به عبارت دیگر، وجوب های صوم در ماه مبارک رمضان، وجوب های مستقل و دارای انحلال میباشند و شک در هر وجوب، شک در اصل تکلیف جدید می باشد که مجرای براءۀ است.
ج. عدم شوال: در روز 29 رمضان، یقین به عدم شوال وجود دارد و در روز سی ام، همین متیقن، استصحاب می شود.[3] این استصحاب، طبق مبنای شیخ اعظم (اختصاص حجیت استصحاب به موارد شک در رافع) نیز صحیح است؛ چرا که ایشان شک در بقاء اعدام را شک در رافع می دانند.[4]
دو راه تصحیح استصحاب وجوب صوم
به نظر می رسد که برای تصحیح استصحاب وجوب صوم، رمضان، دو راه وجود دارد:
الف. پذیرفتن استمرار عرفی در موارد تکرار فرد
مرحوم شیخ در فرائد الأصول، ج3، ص: 147 فرموده اند: (در صورتی که واقعه ای در چند روز متوالی تکرار شود، شک در تحقق واقعه در روزهای بعدی، مصداق شک در فرد مستقل نیست، بلکه مصداق شک در بقاء است.)[5]. این مطلب ایشان، از نظر عرفی صحیح می رسد. برای مثال اگر کلاس درسی تا یک ماه از ساعت 7 تا 8، برقرار شود، جلسه سی و یکم، ادامه جلسات قبل محسوب می شود.این مطلب در محل بحث نیز تطبیق می شود؛ چرا که در مورد شک در وجوب صوم در روز سی ام نیز، شک ما، شک در بقاء وجوب صوم رمضان است و مجرای استصحاب می باشد.
ب. تکلیف به صوم رمضان از لحظه دخول هلال
مرحوم سید، آیه (فمن شهد منکم الشهر فلیصمه)[6] را ظاهر در این معنا دانسته اند که دخول ماه مبارک رمضان، موضوع برای تکلیف به چند روز (29 یا 30) روزه است. با تحقق این موضوع، تکلیف به عهده مکلف می آید. پس از پایان روز 29، شک در فراغ یقینی نسبت به این تکلیف، پیدا می شود و لذا قاعده اشتغال جاری می شود و لزوم فراغ یقینی را اثبات می کند.[7]
[1] كفاية الأصول ( طبع آل البيت )، ص: 397
[2] فرائد الأصول، ج3، ص: 80
[3] بحر الفوائد فى شرح الفرائد ( طبع جديد )، ج6، ص: 432
[4] ایشان در مواردی، به این مبنا اشاره کرده اند؛ از جمله فرائد الأصول، ج3، ص: 83 و فرائد الاصول ج3، ص: 160
[5] أما لو ثبت ذلك مرارا، ثم شك فيه بعد أيام، فالظاهر حكمهم بأن هذا الحكم كان مستمرا و شك في ارتفاعه، فيستصحب. فرائد الأصول، ج3، ص: 147
[6] بقره/185
[7] حاشية فرائد الأصول ؛ ج3 ؛ ص225
قوله: مع أنّ الحق في مثله التمسك بالبراءة لكون صوم كل يوم واجبا مستقلا .
هذا إنما يتم لو قلنا بأنّ قوله تعالى فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ- يعني شهر رمضان- فَلْيَصُمْهُ مرآة لعدّة تكاليف كل واحد منها تكليف مستقل لا ربط له بالبقية أصلا، فيتردد الأمر بين الأقل و الأكثر الاستقلالي، و أمّا إذا كان الشهر شهر رمضان عنوانا للمأمور به كما هو الظاهر فإنه مورد استصحاب الاشتغال لا البراءة إذ لا يحصل العلم بفراغ الذمة عن صوم الشهر إلّا باكماله ثلاثين، و لا ينافي ذلك كون صوم كل يوم تكليفا مستقلا أيضا فإنه جامع الجهتين، نعم يكون المقام من قبيل الشك في المقتضي و هو كلام آخر و مبنى الكلام هنا على تقدير اعتباره كما هو المشهور.
الف. رمضان: در روز 29 رمضان، یقین به تحقق رمضان وجود داشته و در روز سی ام، شک در بقاء رمضان وجود دارد.
اشکال این احتمال، این است که طبق مبنای عدم جریان استصحاب در شک در مقتضی، این تطبیق، نادرست است.[2]
ب. وجوب صوم: مرحوم شیخ در رسائل3/82 مستصحب را وجوب صوم دانسته اند، لکن ایشان، این احتمال را در جلد 3 ص205 رد کرده اند؛ چرا که در روز سی ام رمضان، شک در وجوب صوم جدیدی، پیدا می شود؛ به عبارت دیگر، وجوب های صوم در ماه مبارک رمضان، وجوب های مستقل و دارای انحلال میباشند و شک در هر وجوب، شک در اصل تکلیف جدید می باشد که مجرای براءۀ است.
ج. عدم شوال: در روز 29 رمضان، یقین به عدم شوال وجود دارد و در روز سی ام، همین متیقن، استصحاب می شود.[3] این استصحاب، طبق مبنای شیخ اعظم (اختصاص حجیت استصحاب به موارد شک در رافع) نیز صحیح است؛ چرا که ایشان شک در بقاء اعدام را شک در رافع می دانند.[4]
دو راه تصحیح استصحاب وجوب صوم
به نظر می رسد که برای تصحیح استصحاب وجوب صوم، رمضان، دو راه وجود دارد:
الف. پذیرفتن استمرار عرفی در موارد تکرار فرد
مرحوم شیخ در فرائد الأصول، ج3، ص: 147 فرموده اند: (در صورتی که واقعه ای در چند روز متوالی تکرار شود، شک در تحقق واقعه در روزهای بعدی، مصداق شک در فرد مستقل نیست، بلکه مصداق شک در بقاء است.)[5]. این مطلب ایشان، از نظر عرفی صحیح می رسد. برای مثال اگر کلاس درسی تا یک ماه از ساعت 7 تا 8، برقرار شود، جلسه سی و یکم، ادامه جلسات قبل محسوب می شود.این مطلب در محل بحث نیز تطبیق می شود؛ چرا که در مورد شک در وجوب صوم در روز سی ام نیز، شک ما، شک در بقاء وجوب صوم رمضان است و مجرای استصحاب می باشد.
ب. تکلیف به صوم رمضان از لحظه دخول هلال
مرحوم سید، آیه (فمن شهد منکم الشهر فلیصمه)[6] را ظاهر در این معنا دانسته اند که دخول ماه مبارک رمضان، موضوع برای تکلیف به چند روز (29 یا 30) روزه است. با تحقق این موضوع، تکلیف به عهده مکلف می آید. پس از پایان روز 29، شک در فراغ یقینی نسبت به این تکلیف، پیدا می شود و لذا قاعده اشتغال جاری می شود و لزوم فراغ یقینی را اثبات می کند.[7]
[1] كفاية الأصول ( طبع آل البيت )، ص: 397
[2] فرائد الأصول، ج3، ص: 80
[3] بحر الفوائد فى شرح الفرائد ( طبع جديد )، ج6، ص: 432
[4] ایشان در مواردی، به این مبنا اشاره کرده اند؛ از جمله فرائد الأصول، ج3، ص: 83 و فرائد الاصول ج3، ص: 160
[5] أما لو ثبت ذلك مرارا، ثم شك فيه بعد أيام، فالظاهر حكمهم بأن هذا الحكم كان مستمرا و شك في ارتفاعه، فيستصحب. فرائد الأصول، ج3، ص: 147
[6] بقره/185
[7] حاشية فرائد الأصول ؛ ج3 ؛ ص225
قوله: مع أنّ الحق في مثله التمسك بالبراءة لكون صوم كل يوم واجبا مستقلا .
هذا إنما يتم لو قلنا بأنّ قوله تعالى فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ- يعني شهر رمضان- فَلْيَصُمْهُ مرآة لعدّة تكاليف كل واحد منها تكليف مستقل لا ربط له بالبقية أصلا، فيتردد الأمر بين الأقل و الأكثر الاستقلالي، و أمّا إذا كان الشهر شهر رمضان عنوانا للمأمور به كما هو الظاهر فإنه مورد استصحاب الاشتغال لا البراءة إذ لا يحصل العلم بفراغ الذمة عن صوم الشهر إلّا باكماله ثلاثين، و لا ينافي ذلك كون صوم كل يوم تكليفا مستقلا أيضا فإنه جامع الجهتين، نعم يكون المقام من قبيل الشك في المقتضي و هو كلام آخر و مبنى الكلام هنا على تقدير اعتباره كما هو المشهور.
