در کلمات زیاد شنیده می‌شود که اطلاق ثبوتی و اطلاق اثباتی به کار می‌رود.
«اطلاق ثبوتی» از قبیل «آدم برفی» است و اطلاق واقعی، اطلاق اثباتی است (مثل آدم گوشتی که آدم واقعی است.) آنچه در اصول بحث می‌شود و مهم است، اطلاق اثباتی است.
اطلاق اثباتی یعنی ظهور کلام. امر اطلاق اثباتی دائر بین وجود و عدم است: یا کلام ظهور در طبیعی یا جمیع افراد دارد یا ندارد.
اطلاق ثبوتی یعنی اراده‌ی متکلم. برای توضیح بیشتر در مورد اطلاق ثبوتی آن را در دو خطاب تشریع و تبلیغ بررسی می‌کنیم:
در خطاب تشریع: مثلاً سیدی به خادمش بگوید «اکرم الفقیر»، گفته می‌شود که «الفقیر» در این خطاب اطلاق دارد؛ یعنی ظهور در این دارد که متکلم جمیع افراد فقیر را اراده کرده است. اگر بخواهیم در همین خطاب اطلاق ثبوتی را بررسی کنیم، باید ببینیم که آیا متکلم در این خطاب جمیع افراد فقیر را اراده کرده است یا خیر.
تشریع انشای طلب است که فعلی از افعال قصدی است؛ یعنی انشای طلب منوط به اراده و قصد منشئ است. اگر در مقام طلب کردنِ اکرامِ جمیعِ افراد فقیر، بگوید «اکرم الفقیر»، در اینجا اکرام تک تک فقرا مطلوب انشایی است و عالم ثبوت و اثبات با هم مطابق هستند. (یعنی همانطور که ظهور عالم اثبات در جمیع افراد است، در عالم ثبوت هم اکرام همه‌ی افراد را اراده و طلب کرده است)
اما اگر بگوید «اکرم الفقیر» و مرادش اکرام همه‌ی افراد فقیر غیر از زید باشد، در اینجا کلام ظهور اطلاقی دارد؛ اما در عالم ثبوت آن را اراده نکرده است. طلب انشایی منوط به دو امر است: مبرز و اراده. در اینجا مبرز هست اما اراده نیست. لذا اطلاق ثبوتی وجود ندارد. اگر از خادم پرسیده شود که آیا اکرام زید مطلوب انشایی مولا هست یا خیر، پاسخ می‌دهد که هست؛ اما در عالم واقع [ثبوت] اکرام زید مطلوب انشایی نیست.
همچنین ممکن است مولا واقعاً اراده نموده باشد؛ اما به خاطر قدر متیقن در مقام تخاطب کلامش ظهور در اطلاق ندارد. در این صورت اطلاق ثبوتی وجود دارد؛ اما اطلاق اثباتی وجود ندارد.
در خطاب تبلیغ: در خطاب تبلیغ باید به تفاوت بین «ایجاد خبر» و «اخبار» توجه کرد. ایجاد خبر از عناوین قصدی نیست؛ اما اِخبار از عناوین قصدی است؛ لذا اگر کسی در خواب بگوید «زیدٌ قائمٌ» ایجاد خبر کرده است؛ اما اخبار نکرده است. (بر همین اساس این که گفته می‌شود «خبر ثقة حجت است» تسامحی است؛ درستش این است که اخبار ثقة حجت است) اگر مبلغ بگوید «یجب اکرام الفقیر» و قصدش این باشد که اکرام فقرا غیر از زید واجب باشد، این خبر ظهور در وجوب اکرام همه‌ی افراد فقیر دارد (اطلاق اثباتی وجود دارد)؛ اما در عالم واقع ثقه از وجوب اکرام همه‌ی فقرا خبر نداده است؛ زیرا اخبار متقوم به دو امر است: اراده (قصد) و ایجاد خبر (اظهار).
«اطلاق ثبوتی» از قبیل «آدم برفی» است و اطلاق واقعی، اطلاق اثباتی است (مثل آدم گوشتی که آدم واقعی است.) آنچه در اصول بحث می‌شود و مهم است، اطلاق اثباتی است.
اطلاق اثباتی یعنی ظهور کلام. امر اطلاق اثباتی دائر بین وجود و عدم است: یا کلام ظهور در طبیعی یا جمیع افراد دارد یا ندارد.
اطلاق ثبوتی یعنی اراده‌ی متکلم. برای توضیح بیشتر در مورد اطلاق ثبوتی آن را در دو خطاب تشریع و تبلیغ بررسی می‌کنیم:
در خطاب تشریع: مثلاً سیدی به خادمش بگوید «اکرم الفقیر»، گفته می‌شود که «الفقیر» در این خطاب اطلاق دارد؛ یعنی ظهور در این دارد که متکلم جمیع افراد فقیر را اراده کرده است. اگر بخواهیم در همین خطاب اطلاق ثبوتی را بررسی کنیم، باید ببینیم که آیا متکلم در این خطاب جمیع افراد فقیر را اراده کرده است یا خیر.
تشریع انشای طلب است که فعلی از افعال قصدی است؛ یعنی انشای طلب منوط به اراده و قصد منشئ است. اگر در مقام طلب کردنِ اکرامِ جمیعِ افراد فقیر، بگوید «اکرم الفقیر»، در اینجا اکرام تک تک فقرا مطلوب انشایی است و عالم ثبوت و اثبات با هم مطابق هستند. (یعنی همانطور که ظهور عالم اثبات در جمیع افراد است، در عالم ثبوت هم اکرام همه‌ی افراد را اراده و طلب کرده است)
اما اگر بگوید «اکرم الفقیر» و مرادش اکرام همه‌ی افراد فقیر غیر از زید باشد، در اینجا کلام ظهور اطلاقی دارد؛ اما در عالم ثبوت آن را اراده نکرده است. طلب انشایی منوط به دو امر است: مبرز و اراده. در اینجا مبرز هست اما اراده نیست. لذا اطلاق ثبوتی وجود ندارد. اگر از خادم پرسیده شود که آیا اکرام زید مطلوب انشایی مولا هست یا خیر، پاسخ می‌دهد که هست؛ اما در عالم واقع [ثبوت] اکرام زید مطلوب انشایی نیست.
همچنین ممکن است مولا واقعاً اراده نموده باشد؛ اما به خاطر قدر متیقن در مقام تخاطب کلامش ظهور در اطلاق ندارد. در این صورت اطلاق ثبوتی وجود دارد؛ اما اطلاق اثباتی وجود ندارد.
در خطاب تبلیغ: در خطاب تبلیغ باید به تفاوت بین «ایجاد خبر» و «اخبار» توجه کرد. ایجاد خبر از عناوین قصدی نیست؛ اما اِخبار از عناوین قصدی است؛ لذا اگر کسی در خواب بگوید «زیدٌ قائمٌ» ایجاد خبر کرده است؛ اما اخبار نکرده است. (بر همین اساس این که گفته می‌شود «خبر ثقة حجت است» تسامحی است؛ درستش این است که اخبار ثقة حجت است) اگر مبلغ بگوید «یجب اکرام الفقیر» و قصدش این باشد که اکرام فقرا غیر از زید واجب باشد، این خبر ظهور در وجوب اکرام همه‌ی افراد فقیر دارد (اطلاق اثباتی وجود دارد)؛ اما در عالم واقع ثقه از وجوب اکرام همه‌ی فقرا خبر نداده است؛ زیرا اخبار متقوم به دو امر است: اراده (قصد) و ایجاد خبر (اظهار).
برگرفته از درس خارج اصول استاد سید محمود مددی، بحث مطلق و مقید، جلسه 131، 8 خرداد 1401.
