14-دي-1401, 17:52
روال رایج در مستثنی این است که لولا القرینة بحث روی حکم مستثنی منه است که همیشگی نیست مانند: أُحِلَّتْ لَكُمْ بَهِيمَةُ الْأَنْعَامِ إِلَّا مَا يُتْلَى عَلَيْكُمْ غَيْرَ مُحِلِّي الصَّيْدِ وَأَنْتُمْ حُرُمٌ (مائده: 5). در این آیه بحث روی بهیمة الأنعام است که حلال هستند اما این حلال بودن، همیشگی نیست و استثناء دارد. اما این که مستثنی دقیقا چیست، آیه در مقام بیانش نیست. باید در روایات دیگر بگردیم که چیست؟
ما گفتیم روایاتی مانند «ماء البئر واسع لا یفسده شیءٌ إلا أن یتغیر ریحه أو طعمه »– « خلق الماء طهورا لا ینجسه شیء إلا ما غیر طعمه أو لونه أو رائحته » که تغیر را می گوید، تغیر را در مستثنی آورده است. یعنی آن روایات می گوید آب چاه یا کر، با آب های دیگر فرق دارد که با مجرد ملاقات، نجس می شوند. اینها با مجرد ملاقات نجس نمی شوند اما عدم نجاست همیشگی نیست و استثناء دارد. اما در مقام این که استثناء چیست، نیستند و فقط در مقام این هستند که این آب ها، با بقیه آب ها فرق دارند. وقتی در خطاب استثناء ذکر می شود لولا القرینة در مقام بیان حکم مستثنی منه و همیشگی نبودن آن است اما این که مستثنی چگونه است، بیان نمی شود. در روایت شهاب بن عبد ربه، حضرت در مقام بیان کیفیت تغیر است و حضرت می گویند الصفرة. اما روایات دسته اول، تغیر را به صورت استثناء می گوید و در مقام بیان کیفیت آن نیست. لذا به روایات دسته دوم اخذ می کنیم و بر اساس آن، نجاست تا جایی هست که رنگ نجس داشته باشد و اگر شک هم کنیم، استصحاب یا قاعده طهارت جاری می شود.
آن کبرایی که ذیل مسأله 9 خوب تصویر نکرده بودیم، این است که در ادله ای که تغیر دارد، تغیر در مستثنی است و چون ما أصالة البیان هم به آن گستردگی قائل نیستیم، روایت حکم مستثنی منه و را بیان می کند اما این که استثناء چیست را در مقام بیانش نیست. اگر روایت در مقام بیان انواع تغیر باشد و فقط تغیر به بو و رنگ و مزه را بگوید، اطلاقش اقتضاء می کند همین که بو و رنگ و مزه آب تغییر کرد، نجس می شود چه به رنگ و بو و مزه نجس برسد یا خیر. اگر این اطلاق ثابت شود، معارض می شود با روایت شهاب بن عبد ربه و در حل تعارض، از راه هایی مختلفی – مانند شهرت و کثرت روایات تغیر – روایات تغیر را مقدم می کنند و فتوا به نجاست می دهند. اما عرض ما این است که برای مطلق بودن تغیر مستثنی، باید در مقام بیان وضعیت مستثنی هم باشد.
...به بیان دیگر، در جایی که لون بول غالب بر لون ماء بشود قطعا نجس است و در جایی که لون ماء غالب بر لون بول بشود و آب کر باشد، قطعا پاک است. اما در جایی که لون ماء و بول غالب نیست و بین این دو ایجاد شده است، ادله اجتهادی نجاست، شامل آن نمی شود البته ادله اجتهادی طهارت آب کر هم شامل آن نمی شود و قاعده یا استصحاب طهارت تعیین کننده است. ( جلسه 57 درس خارج فقه، 1401/10/13)
ما گفتیم روایاتی مانند «ماء البئر واسع لا یفسده شیءٌ إلا أن یتغیر ریحه أو طعمه »– « خلق الماء طهورا لا ینجسه شیء إلا ما غیر طعمه أو لونه أو رائحته » که تغیر را می گوید، تغیر را در مستثنی آورده است. یعنی آن روایات می گوید آب چاه یا کر، با آب های دیگر فرق دارد که با مجرد ملاقات، نجس می شوند. اینها با مجرد ملاقات نجس نمی شوند اما عدم نجاست همیشگی نیست و استثناء دارد. اما در مقام این که استثناء چیست، نیستند و فقط در مقام این هستند که این آب ها، با بقیه آب ها فرق دارند. وقتی در خطاب استثناء ذکر می شود لولا القرینة در مقام بیان حکم مستثنی منه و همیشگی نبودن آن است اما این که مستثنی چگونه است، بیان نمی شود. در روایت شهاب بن عبد ربه، حضرت در مقام بیان کیفیت تغیر است و حضرت می گویند الصفرة. اما روایات دسته اول، تغیر را به صورت استثناء می گوید و در مقام بیان کیفیت آن نیست. لذا به روایات دسته دوم اخذ می کنیم و بر اساس آن، نجاست تا جایی هست که رنگ نجس داشته باشد و اگر شک هم کنیم، استصحاب یا قاعده طهارت جاری می شود.
آن کبرایی که ذیل مسأله 9 خوب تصویر نکرده بودیم، این است که در ادله ای که تغیر دارد، تغیر در مستثنی است و چون ما أصالة البیان هم به آن گستردگی قائل نیستیم، روایت حکم مستثنی منه و را بیان می کند اما این که استثناء چیست را در مقام بیانش نیست. اگر روایت در مقام بیان انواع تغیر باشد و فقط تغیر به بو و رنگ و مزه را بگوید، اطلاقش اقتضاء می کند همین که بو و رنگ و مزه آب تغییر کرد، نجس می شود چه به رنگ و بو و مزه نجس برسد یا خیر. اگر این اطلاق ثابت شود، معارض می شود با روایت شهاب بن عبد ربه و در حل تعارض، از راه هایی مختلفی – مانند شهرت و کثرت روایات تغیر – روایات تغیر را مقدم می کنند و فتوا به نجاست می دهند. اما عرض ما این است که برای مطلق بودن تغیر مستثنی، باید در مقام بیان وضعیت مستثنی هم باشد.
...به بیان دیگر، در جایی که لون بول غالب بر لون ماء بشود قطعا نجس است و در جایی که لون ماء غالب بر لون بول بشود و آب کر باشد، قطعا پاک است. اما در جایی که لون ماء و بول غالب نیست و بین این دو ایجاد شده است، ادله اجتهادی نجاست، شامل آن نمی شود البته ادله اجتهادی طهارت آب کر هم شامل آن نمی شود و قاعده یا استصحاب طهارت تعیین کننده است. ( جلسه 57 درس خارج فقه، 1401/10/13)
