مراد از اخبار مخالف کتاب خدا

[موحدی اصل]

مرحوم شهید صدر میفرمایند: "عرفا خبری که با ظاهر کتاب ناسازگار است مخالف با کتاب است حتی اگر حاکم باشد، "لاربا بین الوالد و الولد" مخالف با "حرم الربا" میباشد، ولو عرف در مقام جمع عرفی متحیر نباشد. ظهور این خبر مخالف با ظهور کتاب است. "
این فرمایش به نظر صحیح نمیباشد. مخالف بودن دو معنا دارد: گاهی به این معنا است که ظاهرش با ظاهر قرآن مخالف است و لو جمع عرفی دارد. اما گاهی به معنای ناسازگاری است. در خبرینی که یکی از آنها با دیگری جمع عرفی دارد نمیگویند این دو خبر با هم ناسازگار هستند.
احتمال اینکه مراد از ما خالف کتاب الله این معنای دوم باشد وجود دارد. اتفاقا آقای خویی میفرمایند ظاهر مخالف همین معنای دوم میباشد. حال یا معنای دوم متعین است یا اقلا معنای اول متعین نمیباشد. در نتیجه از حجیت افتادن اخبار اخص مطلق از کتاب ثابت نمیباشد.
اما شهید صدر که مخالف به معنای مذکور گرفته اند چطور به اخبار واحد مخصص قرآن عمل میکنند؟
ایشان به صحیحه قطب راوندی پناه برده اند. صحیحه قطب راوندی میگوید: اذا ورد علیکم حدیثان مختلفان فاعرضوهما علی کتاب الله فما وافق کتاب الله فخذوه و ما خالف کتاب الله فردوه فان لم تجدوهما فی کتاب الله فاعرضوهما علی اخبار العامه فما وافق اخبارهم فذروه و ما خالف اخبارهم فخذوه.
ایشان فرموده اند که ظاهر این صحیحه دو حدیثی هستند که فی حد نفسه معتبر هستند، میفرماید اگر دو حدیث معتبر تعارض کردند، هر کدام که مخالف کتاب بود را کنار بگذار. یعنی اگر حدیث مخالف کتاب طرف معارضه قرار نگرفت حجت فی نفسه میباشد. لکن چون صحیحه در مقام بیان چنین مطلبی نیست فقط بر حجیت فی الجمله خبر مخالف کتاب دلالت خواهد داشت. قدر متیقن آن خبری است که با کتاب جمع عرفی آسان داد نه جمع عرفی سخت. مثلا خطاب امر با خطاب "لاباس" جمع عرفی اش آسان است، خطاب "حرم الربا" با "لاربا بین الوالد و الولد" جمع عرفی اش آسان است.

[علی آمنی]

مرحوم شهید صدر میفرمایند: "عرفا خبری که با ظاهر کتاب ناسازگار است مخالف با کتاب است حتی اگر حاکم باشد، "لاربا بین الوالد و الولد" مخالف با "حرم الربا" میباشد، ولو عرف در مقام جمع عرفی متحیر نباشد. ظهور این خبر مخالف با ظهور کتاب است. "
این فرمایش به نظر صحیح نمیباشد. مخالف بودن دو معنا دارد: گاهی به این معنا است که ظاهرش با ظاهر قرآن مخالف است و لو جمع عرفی دارد. اما گاهی به معنای ناسازگاری است. در خبرینی که یکی از آنها با دیگری جمع عرفی دارد نمیگویند این دو خبر با هم ناسازگار هستند.
احتمال اینکه مراد از ما خالف کتاب الله این معنای دوم باشد وجود دارد. اتفاقا آقای خویی میفرمایند ظاهر مخالف همین معنای دوم میباشد. حال یا معنای دوم متعین است یا اقلا معنای اول متعین نمیباشد. در نتیجه از حجیت افتادن اخبار اخص مطلق از کتاب ثابت نمیباشد.
اما شهید صدر که مخالف به معنای مذکور گرفته اند چطور به اخبار واحد مخصص قرآن عمل میکنند؟
ایشان به صحیحه قطب راوندی پناه برده اند. صحیحه قطب راوندی میگوید: اذا ورد علیکم حدیثان مختلفان فاعرضوهما علی کتاب الله فما وافق کتاب الله فخذوه و ما خالف کتاب الله فردوه فان لم تجدوهما فی کتاب الله فاعرضوهما علی اخبار العامه فما وافق اخبارهم فذروه و ما خالف اخبارهم فخذوه.
ایشان فرموده اند که ظاهر این صحیحه دو حدیثی هستند که فی حد نفسه معتبر هستند، میفرماید اگر دو حدیث معتبر تعارض کردند، هر کدام که مخالف کتاب بود را کنار بگذار. یعنی اگر حدیث مخالف کتاب طرف معارضه قرار نگرفت حجت فی نفسه میباشد. لکن چون صحیحه در مقام بیان چنین مطلبی نیست فقط بر حجیت فی الجمله خبر مخالف کتاب دلالت خواهد داشت. قدر متیقن آن خبری است که با کتاب جمع عرفی آسان داد نه جمع عرفی سخت. مثلا خطاب امر با خطاب "لاباس" جمع عرفی اش آسان است، خطاب "حرم الربا" با "لاربا بین الوالد و الولد" جمع عرفی اش آسان است.

ظاهرا مقصود از مخالف کتاب چیزی است که در نزد عرف ناسازگار باشد نه اینکه صرفا در عموم و خصوص موافق قران نباشد ولی عرف آن را مخالف نداند. و نظر استاد شهیدی به نظر درست است و اشکالی که به شهید صدر وارد است این است که ملاک آسانی و سختی چیست و چگونه می توان این مساله را منظم کرد. در حالی که اگر جمع عرفی ملاک باشد ظابطه آن روشن است.

[مسعود عطار منش]

اولا ظابطه غلط است ضابطه درست است.
ثانیا اینکه ضابطه اش چیست یک بحث دیگر است و به نظر می رسد نتوان آن را بعنوان اشکال مطرح کرد.
ثالثا برخی این احتمال را مطرح کردند (البته بنده موافق نیستم) که عرف گاهی در تقسیمات ثنایی از چنین تعبیراتی استفاده می کند. مثلا تقسیم افراد به دوست و دشمن از همین قبیل است در حالیکه تعدادی از مردم در حقیقت نه دوست هستند نه دشمن ولی تسامحا این عده را دوست قلمداد می کنیم.