تحلیل اوامر ارشادی در سایه تفکیک مراد استعمالی از مراد تفهیمی

[مسعود عطار منش]

عدم تفکیک مراد استعمالی از مراد تفهیمی در بحث جزء فراموش شده مشکل ساز شده است. در مواردی که به جهت عروض حالتی همچون نسیان یک جزء، امر به کل ساقط می شود، بحث این است که اگر جزئیت این جزئی که نمازگزار آن را فراموش کرده مطلق باشد و ظرف نسیان را نیز شامل بشود نمازی که خوانده شده باطل است مگر آنکه دلیلی از خارج همچون لا تعاد آن را تصحیح کند اما اگر جزئیت این جزء مقید به حالت عدم نسیان باشد نمازش صحیح است.
با عنایت به مطلب ذکر شده این بحث مطرح شده که آیا ظهوری داریم که اثبات کند جزئیت این جزء در ظرف نسیان هم وجود دارد یا چنین ظهوری وجود ندارد؟ در پاسخ گفته شده باید دید جزئیت را از چه دلیلی استفاده کرده ایم.
مثلا اگر دلیل ما گفته باشد "السوره جزء للصلاه" ممکن است گفته شود این دلیل اطلاق دارد و حالت نسیان را هم شامل می شود. ولی اگر دلیل ما گفته باشد "اقرء السوره فی الصلاه" جزئیت از امر استفاده می شود و چون امر در حالت نسیان ساقط می شود جزئیت مستفاد از امر نیز نسبت به حالت نسیان اطلاق نخواهد داشت.
در اینجا محقق خویی اشکال نموده و فرموده حتی در مثال دوم نیز اطلاق جزئیت قابل استفاده است چون امر به سوره در حقیقت ارشاد به جزئیت است و امر ارشادی به منزله اخبار است لذا می تواند نسبت به حالت نسیان اطلاق داشته باشد.
اشکال محقق خویی ناشی از خلط بین مراد استعمالی و تفهیمی است. مراد استعمالی امر به سوره، بعث و تحریک به سوره است و مراد تفهیمی از آن جزئیت است و از آن رو که مراد استعمالی یعنی بعث و تحریک اختصاص به حالت ذکر و التفات دارد مراد تفهیمیی که در طول آن شکل می گیرد نیز به همان حالت ناظر بوده و اطلاقی نسبت به حالت نسیان ندارد.
درس خارج اصول جلسه 58 مورخ1401/10/17

[105767]

نکته فنی خوبی فرمودند. اما در عرفیتش شک وجود داره، بعید اختلاف صیاغت این اختلاف و اثر رو ایجاد بکنه.
نمیدونم.

[مسعود عطار منش]

فتدبر

[105767]

البته که کلام اساتید معظم جای تامل و تدبر دارند.

چیزی که به ذهن قاصر حقیر می رسد این است که اگر خطاب امر به رکوع و سجود عام و مطلق باشد نکته استاد شاید نیاید چون افراد عاجز یا ناسی را به اطلاق شامل می شود و عرفیت دارد.
اگر خطاب در خصوص عاجز یا ناسی گفته شده نکته استاد قوی تر است، هر چند شاید به خاطر فضای مرکبات که قرینه بر ارشادی بودن است و صوناً از لغویت کلام بگوییم عرف ارشادیت را استفاده می کند.

راهنمایی بفرمایید استفاده خواهم کرد.

[مسعود عطار منش]

امر و نهی، بمعنای بعث و زجر است و این معنا اساسا امکان شمول نسبت به عاجز و ناسی را ندارد پس چگونه اطلاق گیری می کنید؟ اطلاق فرع امکان شمول است.

[105767]

بر فرض قبول نکنیم عرفیت اطلاق را، و خطابات قانونیه ای هم نباشیم، مع ذلک بعید نیست عرفاً کلام سید خویی رضوان‌الله تعالی علیه تمام باشد و این اشکال را که استاد گنجی حفظه‌الله تعالی هم دارند ناتمام باشد، به این بیان که عرف اصلا بعث و زجر را نمی بیند و بیان جزئیت را می بیند و لسان دیگر بیان جزئیت می داند.
البته استاد گنجی حفظه‌الله تعالی در اصل اینکه امر و نهی در این فضا ارشادی باشند را اشکال داشتند و مولویت را تقویت می کردند ولو به صورت جزمی قائل بودند را یادم نیست.

[مسعود عطار منش]

اصلا در یک خطاب شخصی (در مقابل خطاب قانونی) وقتی مثلا سرآشپز به زیردستش می گوید لوبیا را داخل قرمه سبزی بریز یعنی شما می گویید هیچ تحریکی انجام نمی دهد و صرفا می خواهد بگوید لوبیا جرء قرمه سبزی است؟

[105767]

یعنی اگر سرآشپز یا هر مسئولی به کارکنانش که در حال تهیه معجون و مرکبی هستند امر به مواردی بکند، اگر یکی از کارکنان در یکی از موارد عاجز بود می‌گوید مخاطب این مورد من نبودم و بايد سائر موارد را بیاورم؟

[مسعود عطار منش]

اینکه می دانیم حکم و ملاک آن شامل عاجز میشود حرفی است و اینکه خطاب شاملش شود حرف دیگری است. به عبارت دیگر خطاب شاملش نمی شود ولی اصل ملاک در موردش وجود دارد. حالا اگر جایی احراز ملاک متوقف بر شمول خطاب بود دیگر ملاک هم ثابت نمی شود.
لطفا سوال بنده در مثال خطاب شخصی را پاسخ دهید؟

[105767]

گاهی سرآشپز اصلا در صدد تفهیم جزئیت نیست و رأساً دستور می‌دهد و زیر دست هم تکلیف میداند که این خارج از بحث است.

ولی اگر مراد تفهیمی جزئیت است و می خواهد زیردست جزئیت را بفهمد اینجا اصلا تحریک نمی کند، و مدعای سید خویی رضوان‌الله تعالی علیه هم این است که فضا قرینه بر اراده تفهیم جزئیت است.
گرچه به سبب امر به مرکب _اگر امر به پخت قرمه‌سبزی شده باشد _ باید لوبیا را بریزد.

این مثال احتمالات ثبوتی متعدد دارد.

چه اشکالی دارد که به شخص عاجز به قصد تفهیم شرطیت یا جزئیت امر به شیئی بکنیم؟ فرض هم این است که قرینه بر اراده تفهیم شرطیت هست.
حالا با همین قرینه به صورت مطلق بگوید در نماز سوره بخوان..

نمیدونم شاید حقیر متوجه نکته نشدم.