طرح یک اشکال نسبت به پدیدۀ وضع استعمالی و پاسخ استاد به آن

[مسعود عطار منش]

درس خارج اصول جلسۀ 11 مورخ 18 مهر 1402
طرح یک اشکال در وضع استعمالی: غلط بودن استعمال به هدف تحقق وضع

محقق خراسانی این بحث را مطرح نموده­ اند که استعمالی که به انگیزۀ شکل ­گیری وضع انجام شود، نه استعمال حقیقی است و نه استعمال مجازی. [1]

استعمال حقیقی نیست چون لفظ در معنای موضوع­ له استعمال نشده است چون هنوز وضعی وجود ندارد تا استعمال در معنای موضوع­ له معنا داشته باشد.

چنین استعمالی، از قبیل استعمال مجازی نیز محسوب نمی­ شود؛ مجازی نبودن آن به دو شکل قابل تقریب است:

1-    تقابل استعمال حقیقی و مجازی، از قبیل تقابل عدم و ملکه است پس استعمال در غیر ما وضع له تنها در جایی که موضوع ­له وجود داشته باشد، استعمال مجازی محسوب می ­شود؛ اما اگر اصلاً موضوع ­له وجود نداشته باشد، عدم استعمال در ما وضع له از قبیل سالبه به انتفای موضوع است لذا به آن استعمال مجازی گفته نمی­ شود.

2-    در استعمال مجازی، وجود علاقه بین معنای حقیقی و معنای مستعمل­ فیه شرط است لذا اگر معنای حقیقی نداشته باشیم، طبعاً علاقۀ بین معنای حقیقی و مستعمل­ فیه نیز نخواهیم داشت.

پاسخ استاد: کفایت استعمال غلط برای ابراز بناگذاری قلبی
اصل مطلب نکته­ ای است که در لابلای فرمایش مرحوم آقای صدر نیز به چشم می­خورد مبنی بر این که نیازی به پاسخ محقق خراسانی نیست؛ فرض می­کنیم چنین استعمالی نه حقیقی است و نه مجازی بلکه غلط است؛ چه مانعی دارد واضع، با یک استعمال غلط بناگذاری قلبی خود را ابراز نماید. اگر تنها استعمالات صحیح را واجد صلاحیت ابراز بناگذاری بدانیم مطلب به همین شکل است اما وجهی ندارد، تنها استعمالات صحیح را واجد صلاحیت بدانیم چون آنچه مهم است وجود قرینه بر آن است که این استعمال به منظور ابراز بناگذاری انجام شده است لذا با وجود قرینه حتی اگر هم این استعمالات را در زمرۀ استعمالات غلط قرار دهیم مانعی در شکل­ گیری وضع استعمالی تلقی نمی­ شود. فرض این است که قرائنی همچون نام نداشتن بچه، و این که تا کنون کلمۀ زید در مورد این بچه به کار نرفته و این که الآن زمینۀ نامگذاری بچه وجود دارد، در مقام فراهم است لذا با وجود این قرائن، روشن می­شود مقصود متکلم از بکار بردن جملۀ «زید را به من بده» آن است که بناگذاری قلبی خود را ابراز نماید و بگوید من نام این بچه را زید گذاشتم خواه این استعمال صحیح باشد و خواه غلط؛ چون غلط بودن یا صحیح بودن استعمال دخالتی در جنبۀ مبرِز بودن آن ندارد.

[/url]

---

[url=#_ftnref1][1] ر. ک: بحوث في علم الأصول، ج‏1، ص: 101
[2] ر. ک: بحوث في علم الأصول، ج‏1، ص: 101