28-ارديبهشت-1402, 11:27
وَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ رَعَفَ فَامْتَخَطَ فَطَارَ بَعْضُ ذَلِكَ الدَّمِ قَطْراً قَطْراً صِغَاراً فَأَصَابَ إِنَاءَهُ هَلْ يَصْلُحُ الْوُضُوءُ مِنْهُ قَالَ إِنْ لَمْ يَكُنْ شَيْءٌ يَسْتَبِينُ فِي الْمَاءِ فَلَا بَأْسَ وَ إِنْ كَانَ شَيْئاً بَيِّناً فَلَا يُتَوَضَّأُ مِنْهُ. (مسائل علی بن جعفر صفحه 119)
در این صحیحه بسیاری از جمله شیخ انصاری در رسائل و مرحوم صاحب جواهر در جواهر در بحث علم اجمالی قائل به این شده اند که در این صحیحه حضرت به خاطر علم اجمالی و خروج بعض افراد از محل ابتلاء، قائل به جواز استعمال آب در فرضی که اثری از خون در آ ب دیده نشود، شده اند.
اما استاد به این نظر دو اشکال کردند و دلیل جواز استعمال را خروج بعض اطراف از محل ابتلاء نداستند بلکه دلیل آن را حجیت عرف در تطبیق ادله و عدم تشخیص اصابت خون با آب ظرف عرفا دانستند.
ایشان فرمودند
اولا: ما مبنای انحلال را قبول نداریم.
افرادی مانند صاحب جواهر این روایت را بر اساس خروج بعض افراد از محل ابتلاء مطرح کرده اند ولی ما در علم اصول در ثمرات خطابات قانونیه و انحلال توضیح دادیم که قائل به خطابات، خروج اطراف از محل ابتلاء برای او مؤثر نیست چون وقتی شارع انشاء می کند، جعل واحد کرده و فعلیت هم إبلاغ همان جعل واحد است. یعنی یک جعل و یک مجعول داریم که هر دو کلی است و نه در إنشاء و نه در فعلیت کار به مقام امتثال نداریم. مثلا قانون گذار در مجلس وقتی قانون می گذارد برای خصوص یک فرد قانون گذاری نمی گزارد، بلکه قانون در مرحله إنشاء و فعلیت به نحو کلی جعل می شود. بنابراین بحث خروج بعض اطراف از محل ابتلاء، فقط بنا بر مبنای انحلال پیش می آید.
اما ما که قائل به خطابات هستیم، نه در إنشاء و نه در فعلیت با خطابات کاری نداریم. در نتیجه افراد متعدد، مجعول ها و فعلیت های متعدد ندارند تا بگویید چون بعض اطراف از محل ابتلاء او خارج هستند. لذا ما نمی توانیم بگوییم از باب خروج بعض اطراف از محل ابتلاء بوده است.
بلکه سائل پرسیده دم به قطره های کوچکی تبدیل شده و نمی دانیم به آب خورده یا خیر؟ حضرت می گویند اگر آن قطره این قدر کوچک است که در آب دیده می شود، فلا بأس. اما اگر کوچک است ولی نه به حدی که با چشم دیده نشود، ففیه بأس.
ثانیا: بنابر انحلال هم ملاک خروج از محل ابتلاء وجود ندارد.
ما که انحلالی نیستیم اما کسانی که مبنای انحلال را قبول دارند باید بدانند که خروج بعض اطراف از محل ابتلاء، معیار دارد و ضابطه آن یا استهجان عرفی امر و نهی است که مسلک صاحب جواهر و شیخ انصاری است یا لغویت عقلی امر و نهی است که نظر آخوند خراسانی است.
مثال استهجان عرفی: از لیوان پادشاه انگلیس آب نخور
حال ما از صاحب جواهر می پرسیم که روایت گفته أصاب الإناء. قسمت های دیگر ظرف، از محل ابتلاء خارج نیست. چرا که شخص می خواهد آن ظرف را در دست بگیرد و اگر ظرف نجس باشد و دست او هم مرطوب باشد، آن ظرف نجس می شود. بنابراین گرچه در مورد وضو فقط با آب کار دارد اما چون طرف دیگر ظرف آب است، محل ابتلاء است. لغویت عقلی مرحوم آخوند که پر واضح است و استهجان عرفی شیخ هم واضح است. بله اگر غدیر و یک گودال بزرگ بود و یک طرف آن نجس بود، محل ابتلاء نبود. اما در ما نحن فیه طرف دیگر ظرف است.
و با توجه به اینکه در رسائل می گوید استهجان عرفی خطاب و در کفایه می گوید لغویت عقلی خطاب، در محل بحث هیچدام از این دو محذور لازم نمی آید.
(جلسه 90 – 18 اردیبهشت 1402)
در این صحیحه بسیاری از جمله شیخ انصاری در رسائل و مرحوم صاحب جواهر در جواهر در بحث علم اجمالی قائل به این شده اند که در این صحیحه حضرت به خاطر علم اجمالی و خروج بعض افراد از محل ابتلاء، قائل به جواز استعمال آب در فرضی که اثری از خون در آ ب دیده نشود، شده اند.
اما استاد به این نظر دو اشکال کردند و دلیل جواز استعمال را خروج بعض اطراف از محل ابتلاء نداستند بلکه دلیل آن را حجیت عرف در تطبیق ادله و عدم تشخیص اصابت خون با آب ظرف عرفا دانستند.
ایشان فرمودند
اولا: ما مبنای انحلال را قبول نداریم.
افرادی مانند صاحب جواهر این روایت را بر اساس خروج بعض افراد از محل ابتلاء مطرح کرده اند ولی ما در علم اصول در ثمرات خطابات قانونیه و انحلال توضیح دادیم که قائل به خطابات، خروج اطراف از محل ابتلاء برای او مؤثر نیست چون وقتی شارع انشاء می کند، جعل واحد کرده و فعلیت هم إبلاغ همان جعل واحد است. یعنی یک جعل و یک مجعول داریم که هر دو کلی است و نه در إنشاء و نه در فعلیت کار به مقام امتثال نداریم. مثلا قانون گذار در مجلس وقتی قانون می گذارد برای خصوص یک فرد قانون گذاری نمی گزارد، بلکه قانون در مرحله إنشاء و فعلیت به نحو کلی جعل می شود. بنابراین بحث خروج بعض اطراف از محل ابتلاء، فقط بنا بر مبنای انحلال پیش می آید.
اما ما که قائل به خطابات هستیم، نه در إنشاء و نه در فعلیت با خطابات کاری نداریم. در نتیجه افراد متعدد، مجعول ها و فعلیت های متعدد ندارند تا بگویید چون بعض اطراف از محل ابتلاء او خارج هستند. لذا ما نمی توانیم بگوییم از باب خروج بعض اطراف از محل ابتلاء بوده است.
بلکه سائل پرسیده دم به قطره های کوچکی تبدیل شده و نمی دانیم به آب خورده یا خیر؟ حضرت می گویند اگر آن قطره این قدر کوچک است که در آب دیده می شود، فلا بأس. اما اگر کوچک است ولی نه به حدی که با چشم دیده نشود، ففیه بأس.
ثانیا: بنابر انحلال هم ملاک خروج از محل ابتلاء وجود ندارد.
ما که انحلالی نیستیم اما کسانی که مبنای انحلال را قبول دارند باید بدانند که خروج بعض اطراف از محل ابتلاء، معیار دارد و ضابطه آن یا استهجان عرفی امر و نهی است که مسلک صاحب جواهر و شیخ انصاری است یا لغویت عقلی امر و نهی است که نظر آخوند خراسانی است.
مثال استهجان عرفی: از لیوان پادشاه انگلیس آب نخور
حال ما از صاحب جواهر می پرسیم که روایت گفته أصاب الإناء. قسمت های دیگر ظرف، از محل ابتلاء خارج نیست. چرا که شخص می خواهد آن ظرف را در دست بگیرد و اگر ظرف نجس باشد و دست او هم مرطوب باشد، آن ظرف نجس می شود. بنابراین گرچه در مورد وضو فقط با آب کار دارد اما چون طرف دیگر ظرف آب است، محل ابتلاء است. لغویت عقلی مرحوم آخوند که پر واضح است و استهجان عرفی شیخ هم واضح است. بله اگر غدیر و یک گودال بزرگ بود و یک طرف آن نجس بود، محل ابتلاء نبود. اما در ما نحن فیه طرف دیگر ظرف است.
و با توجه به اینکه در رسائل می گوید استهجان عرفی خطاب و در کفایه می گوید لغویت عقلی خطاب، در محل بحث هیچدام از این دو محذور لازم نمی آید.
(جلسه 90 – 18 اردیبهشت 1402)
